Het relaas van een aangekondigde crisis

Het businessmodel van een bank is relatief eenvoudig: ze krijgt kortetermijndeposito’s en zet die om in langetermijnkredieten. Het verschil tussen de twee rentevoeten is de vergoeding die de bank krijgt voor het nemen van dat risico. De centrale banken hebben een probleem gecreëerd, omdat ze de beleidsrente sterk hebben laten dalen. Door het nulrentebeleid daalde zowel de rente die de bank op een spaarboekje betaalt als de rente die ze op langetermijnkredieten krijgt. Sinds 2015 ligt de gemiddelde rente die banken op nieuwe kredieten krijgen onder 2 procent. In april 2021 daalde ze tot 1,39 procent. Het duurde tot juni 2022 voor het gemiddelde boven 2 procent lag, en vandaag zelfs boven 4 procent.

Daar zijn twee aspecten aan. Belgen hebben jarenlang kunnen genieten van mooie voorwaarden om leningen af te sluiten, denk aan woonkredieten. Dat de gemiddelde Belg nu erg verontwaardigd is dat de rente op de spaarboekjes laag blijft, toont dat het financiële geheugen soms van korte duur is.

Banken hebben nog veel van die langetermijnkredieten op hun balans staan. Als de inkomsten (rente op kredieten) kleiner dreigen te worden dan de uitgaven (rente op spaartegoeden), kunnen we snel in de problemen komen. Dat BNP Paribas Fortis dinsdag liet weten dat het pas in het najaar van 2024 de rente verhoogt, heeft vooral met dat aspect te maken. De inkomsten van de banken liggen voor een langere tijd vast.

Het hoeft dus niet te verbazen dat de banken niet staan te springen om de rente (snel) te verhogen. Doen ze dat toch, dan kunnen ze hopen dat hun inkomsten snel stijgen zodat ze geen verlies maken. Dat kan door nieuwe kredieten op te halen, wat moeilijk is in een periode met recessievrees, of door risicovolle(re) beslissingen te nemen. En dan zijn we ver van huis. Dat leidt gemakkelijk naar een scenario zoals in 2008, waarbij innovatieve oplossingen werden gezocht om die inkomsten te verhogen.

Inflexibele spaarder

Een andere reden waarom banken niet snel bewegen, is de inflexibiliteit van de spaarder. De Belgen hebben massaal veel geld op hun spaarboekje staan, en laten dat daar gewoon staan.

Ze zouden de banken ook onder druk kunnen zetten. Er bestaan genoeg alternatieven die een rendement opleveren dat gelijkaardig is aan dat van een spaarboekje. Er zijn geldmarktfondsen (money market funds), die de beleidsrente van centrale banken volgen door op korte termijn te beleggen in bepaalde producten, zoals obligaties. Er zijn ook klassiekere oplossingen, zoals obligaties en aandelen, in het bijzonder diegene die een dividend opleveren. Als klanten vluchten naar producten die hogere rendementen opleveren (flight to yield), zijn banken genoodzaakt te reageren. Spaarders hebben dus een troef in handen die ze kunnen uitspelen.

Als de val van Silicon Valley Bank ons één ding heeft geleerd, is dat het vertrekken van deposito’s banken snel op de knieën kan krijgen. Is dat de oplossing? Nee. Maar de vrijemarktdruk lijkt me een duurzamere oplossing dan een rentevoet die door de overheid wordt opgelegd. Als de overheid dat idee toch doorzet, plant ze de zaadjes voor de volgende crisis. De overheid kan beter kijken om via de eigen bank (Belfius) druk uit te oefenen op de andere grootbanken en zo de concurrentie te verhogen. Want dat is een probleem waarmee de Belgische sector kampt: er zijn te weinig financiële instellingen die druk zetten op de rente. Er zijn te weinig (grote) banken die op die deposito’s mikken.

Er is nog iets dat Silicon Valley Bank ons heeft geleerd: als je de beleidsrente te snel optrekt, daalt de waarde van bestaande obligaties. Dat kan een groot probleem zijn als een bank deposito’s omzette in, bijvoorbeeld, overheidsobligaties om zo de inkomsten te verhogen. De waarde van de inkomsten stemt dan niet meer overeen met de deposito’s. Centrale banken zullen dus twee keer nadenken voor ze de beleidsrente verhogen. En dan is de druk even van de bankenketel om mee te gaan in die stijgingen.