Het spierballengerol op het terreurproces mag stoppen

Sinds het begin van het terreurproces over de aanslagen van 22 maart 2016 aanschouwen we incident na incident in het procedureverloop. Eerst waren er de kooien voor de beschuldigden, daarna de luide muziek tijdens het transport van de cel naar de zittingszaal, en nu de aanhoudende naaktfouilles.

Het protest tegen de gang van zaken ontlokte de vertegenwoordiger van de politievakbond VSOA in 'De ochtend' de uitspraak dat men ‘die 35 miljoen euro aan kosten voor dat proces beter aan de slachtoffers zou geven'.

We moeten ons ervoor hoeden alles op één hoop te gooien. Niemand zal tegenspreken dat de slachtoffers van de aanslagen correct vergoed moeten worden. Veelal zijn slachtoffers in een strafproces niet op de eerste plaats uit op een vergoeding, maar bij schade hoort uiteraard een ernstige compensatie.

Het wordt hoog tijd komaf te maken met de zuinige schadebegrotingen van misdrijven. Al te vaak zijn de vergoedingen die ons rechtsbestel toekent aan slachtoffers beschamend. Wie een kind verliest, krijgt zo'n hallucinant laag bedrag dat het de nabestaanden bijkomend kwetst - al blijft een vergoeding in dit geval altijd symbolisch.

Onderfinanciering

De boodschap dat slachtoffers correct moeten worden vergoed, mag echter niet gekaapt worden om een systemisch gebrekkige organisatie van processen in ons land onder de mat te vegen.

Al te gemakkelijk moeten ook de advocaten van de beschuldigden het gelag betalen. Hun bezwaren worden afgedaan als trucs die alleen tot doel hebben de procesgang te vertragen. Met de vraag ‘Mag het nu eindelijk over de inhoud gaan?’ haken de verantwoordelijken van de desorganisatie zich vast aan een breed gedragen publieke verontwaardiging.

De incidenten op het terreurproces zijn ziektesymptomen die almaar duidelijker de diagnose onthullen van een decennialange onderfinanciering van een essentieel departement van de rechtsstaat. Wat bloot komt te liggen, oogt niet fraai. Een gevaarlijke situatie werd gecreëerd, die de kerntaak van rechtspreken verhindert.

Eind december nog diende de raadkamer in Brussel in omvangrijke drugsdossiers twee verdachten vrij te laten omdat die niet konden overgebracht worden vanuit de gevangenis naar de zittingszaal. De raadkamer oordeelde dat de bestendige transportproblemen geen overmacht uitmaken, maar een systematisch probleem zijn.

Gelijktijdig luidden in Antwerpen de rechtbank van eerste aanleg en het parket de alarmbel over de aanhoudende transportproblemen vanuit de gevangenis, die de werking van de rechtbanken lamleggen. Onderzoeksgerechten kunnen niet tijdig een beslissing nemen over voorlopige aanhoudingen. Correctionele zittingen met aangehouden verdachten moeten voortdurend uitgesteld worden om de betrokkenen aanwezig te laten zijn op hun eigen proces.

Nijpend tekort

Een nijpend personeelstekort van de veiligheidsdiensten saboteert het werk van de magistraten. Zo wordt duidelijk dat de vingerwijzing naar advocaten en magistraten in het terreurproces onterecht is. Advocaten kan je geen gebrek aan moreel kompas verwijten als ze simpelweg hun werk doen. Gemuilkorfde advocaten zijn geen advocaten meer. Evenmin is het aan de voorzitter van het assisenhof om het transport van de beschuldigden te organiseren. Dat behoort tot de opdracht van de parketten, in overleg met de veiligheidsdiensten.

Wat zich onder internationale ogen ontvouwt in het Brussels terreurproces, is met andere woorden spierballengerol met een voorgeschiedenis. De veiligheidsdiensten moeten justitie ondersteunen in de behoorlijke uitoefening van haar taken. Een essentiële voorwaarde is weliswaar dat het veiligheidskorps ook voldoende middelen, personeel, vorming en steun krijgt om zich naar behoren te kwijten van zijn taak, wat finaal de bevoegdheid is van het ministerie van Binnenlandse Zaken.

Het is aan de parketten om dan in samenspraak met de veiligheidsdiensten te waken over de correcte overbrenging van gedetineerden naar de zittingszaal, zodat het proces vlot kan plaatsvinden.

Op het terreurproces zien we een kat- en-muisspel. De veiligheidsdiensten blijven halsstarrig het vermoeden verdedigen dat de beschuldigden, die onder voortdurende camerabewaking staan in hun hoogst beveiligde cellen, bij het transport naar de zittingszaal messen of andere wapens in lichaamsopeningen zouden verbergen, als zouden die wapens aangereikt zijn door de Heilige Geest.

De kortgedingrechter velde een vonnis dat de dagelijkse naaktfouilles verbiedt. Uitgerekend de politie legt die uitspraak naast zich neer om de fouilleringen te blijven uitvoeren. Eerder dan met feedback en overleg aan de slag te gaan besliste het ministerie van Justitie om hoger beroep aan te tekenen tegen het vonnis.

We zijn toeschouwers van een lelijk machtsspel en het valt te verwachten dat we nog lang niet aan het einde zijn van de te lange reeks incidenten.

Overbodig

Achter de woorden van de vertegenwoordiger van de VSOA schuilt ook de gedachte dat een proces over­bodig is voor de terreurverdachten. Vanuit oermenselijk oogpunt is dat begrijpelijk. Maar bij de confrontatie met de zwaarste wreedheden worden we ook het zwaarst uitgedaagd om onze beschaving overeind te houden. Het proces over de terreuraanslagen is pas geslaagd als we die stresstest doorstaan en ons niet verlagen tot de ontmenselijking die terreur nastreeft.

Op 20 november 1945 begon in Neurenberg het proces van de eeuw tegen de nazileiders. Zowel de Britse premier Winston Churchill als de Sovjets wilden hen meteen de kogel geven. De Amerikanen wonnen evenwel het pleit en er kwam een eerlijk proces.

Die erfenis houden we vandaag in stand. Ook het terreurproces in Brussel is historisch. Een eerlijk verloop is essentieel voor de beschuldigden, de slachtoffers én de samenleving. Het afscheiden van de belangen van de slachtoffers - die het grootste respect verdienen - en van de noodzaak van een eerlijk proces - wat een vanzelfsprekendheid zou moeten zijn -  laat toe door te dringen tot wat werkelijk aan de hand is.