Hoezo, geen staatshervorming?

De overheidsfinanciën zijn meer dan ooit terechtgekomen in een perfecte storm. Terwijl de uitgaven voor vergrijzing, klimaatverandering en defensie onverbiddelijk oplopen en het concurrentievermogen wordt bedreigd door hoge energie- en loonkosten en te beperkte productiviteitsstijgingen, eist de EU dat België zijn ‘buitensporige tekorten en schulden’ terugdringt. Daarbij zou België over de volgende zeven jaar het tekort op zijn overheidsbudget met 4 miljard euro per jaar moeten verminderen.

Die opdracht is alleen te vergelijken met de inspanningen die de regering-Dehaene in de jaren 90 aan de bevolking moest vragen zodat België zou voldoen aan de voorwaarden om toe te treden tot de EU. Toen werd niet zuinig omgesprongen met indexsprongen.

De Belgische overheidsuitgaven worden gefinancierd door zowel te hoge belastingen als te hoge schulden. Die hebben - ook volgens de EU - beide hun grenzen bereikt. Zonder ingrepen dreigen de uitgaven in 2026 uit te stijgen boven het niveau van zowat elk ander EU-land. Dat is dan het surrealistische België. Berucht wegens het democratische deficit dat niet alleen de Vlaamse meerderheid negeert, maar ook maakt dat kiezers van elke regio hun stem niet terugvinden in een federaal beleid dat drijft op een overdaad aan compromissen. Wegens de versplintering van bevoegdheden over beleidsniveaus, met extra kosten en gebrekkige besluitvorming als gevolg. En wegens het financieel onverantwoordelijk gedrag van gewesten, die met de impliciete garantie van het federaal niveau vrij en overvloedig mogen lenen.

Sommige van die inefficiënties vinden we vooral terug in Wallonië en Brussel. De Waalse overheid kost naar verhouding 50 procent meer dan de Vlaamse. Een recente studie van de denktank Itinera stelt vast dat het Waalse en het Brusselse politieke niveau veel meer politici en medewerkers omvatten dan Vlaanderen, dat 2 miljoen meer inwoners telt dan de Fédération Wallonie-Bruxelles.

Het is duidelijk dat bij de staatshervormingen van de 20ste eeuw tal van principes van goed bestuur en van gezond economisch en begrotingsfederalisme werden verwaarloosd. Het is dan ook verwonderlijk dat we ons volgens sommige commentatoren ‘niet mogen blindstaren op een staatshervorming’ en dat voor tal van politici ‘een staatshervorming niet prioritair is’.

Inderdaad, nog eens een staatshervorming naar het voorbeeld van de vorige zes hoeft niet.

Wel hebben we nood aan een hervorming die de kloof tussen politiek en burger vernauwt. Dat kan het best door de meeste bevoegdheden toe te vertrouwen aan de regio’s, die verantwoordelijk worden voor zowel de uitgaven als de inkomsten (belastingen) die daarmee gepaard gaan. En voor hun leningen, die alleen nog van de waarborg van het federale niveau genieten op voorwaarde dat hun deficits en schulden stroken met de normen en eisen van de EU en de eurozone.

Hun burgers, de facto al nauwer betrokken bij de lusten en lasten van het overheidsbeleid, kunnen hun veelomvattend ‘lokaal’ beleid dan rechtstreeks beoordelen bij verkiezingen die nog alleen voor de regionale parlementen georganiseerd worden. Het federale parlement en de federale regering worden dan nog alleen bemand door verkozenen van de regionale parlementen en regeringen. Zo beschikt de federale regering altijd over een politieke meerderheid in elke regio.

Zeven schrale jaren

De door de EU geëiste inspanning is zo groot en zo langdurig dat ze niet kan slagen zonder twee sporen te volgen. Naast de directe ingrepen in de inkomsten en uitgaven van de overheid moeten de verspillende staatsstructuren en de ineffectieve compromissen worden geëlimineerd.

Vooral Wallonië staat voor de zware taak van een verlammend grote overheid over te stappen naar een productieve privésector. Meer bevoegdheden die onder een eigen democratische controle worden uitgeoefend kunnen de Waalse regio motiveren om die uitdaging aan te pakken. Daarbij gesteund door een Vlaamse solidariteit, die na verloop van tijd wordt afgebouwd.

Vlaanderen zal zich niet meer kunnen verschuilen achter te weinig bevoegdheden. Het kan dus werk maken van lagere belastingen, een doeltreffender sociaal beleid en lagere subsidies, gekoppeld aan een vergunningsbeleid dat deel uitmaakt van een meer empathische relatie tussen overheid en de privésector, kenmerkend voor het succes van vooral kleinere regio’s en landen.

Sommigen werpen allicht op dat in het Belgisch Parlement niet meteen een tweederdemeerderheid voorhanden is om dit voorstel goed te keuren. Als dat wil zeggen dat onvoldoende parlementsleden gevonden kunnen worden die begaan zijn met de creatie van effectiever en democratischer structuren, dan is het huidig welvaartsniveau in gevaar. Dan dreigen de Bijbelse zeven magere jaren niet door zeven vette gevolgd te worden, maar door zeven nog schralere jaren.