Hou (bijna) alles echt dicht tot na de kerstvakantie

Om de Covid-19-cijfers onder 50 tot 80 besmettingen per dag te krijgen is ons gedrag veel bepalender dan welke strategie ook. En niet alleen het gedrag van de burgers, ook dat van onze leiders.

Veel mensen reageren, onder andere op sociale media, voor of tegen een mening zonder te weten wat de argumenten van de auteur zijn. Ze handelen spontaan op basis van hun - meestal onbewuste -  overtuigingen, normen en waarden, en lezen, kijken of luisteren niet verder. Hier speelt wat Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman de confirmation bias (het bevestigingsvooroordeel) noemt.

De argumenten van mensen met kennis ter zake bereiken die burgers niet meer. Velen hebben dan ook de waarschuwing van een epidemioloog niet gehoord dat het virus maar drie nieuwjaarszoenen nodig heeft om toe te slaan.

Een derde golf, als die er komt, wordt nog moeilijker dan de eerste twee, zei premier Alexander De Croo in 'De Zevende Dag' in navolging van de wetenschappers. Ook weten wij ondertussen dankzij onderzoek van Sandra Phlippen, de hoofdeconoom van ABN Amro, dat maatregelen die effectief op het virus ingrijpen ook het beste zijn voor de economie. Ten slotte, het zijn niet altijd de activiteiten zelf die het virus het leven makkelijk maken (zoals het les volgen op school), maar alles daarrond.

Hoe geraken wij hieruit, na twee lockdowns en alles wat we ondertussen al weten over de pandemie? Op basis van dat alles, en het trager dan verwacht dalende aantal nieuwe besmettingen, wil ik twee ongemakkelijke alternatieven voorstellen. Voor alle duidelijkheid: Ik doe dat met veel spijt in het hart, ook al omdat het mij professioneel raakt.

Duidelijkheid

Ofwel legt de overheid strikte maatregelen op, met name het behoud van de huidige lockdownmaatregelen tot na de kerstvakantie, Kerstmis dat in zeer beperkte kring wordt gevierd en een verbod op buitenlandse vakantiereizen. Hoe erg ook voor ons allemaal, het heeft het voordeel van de duidelijkheid. Maar die benadering vraagt van de overheid moedig en daadkrachtig leiderschap, samen met heldere en eenduidige communicatie, en een duidelijk toekomstperspectief. Elke tussenoplossing zet de deur op een kier voor wat Marc Van Ranst dissident gedrag van de Belgen noemt. Het spreekt vanzelf dat daarbij naar oplossingen gezocht moet worden voor de meest kwetsbaren in onze maatschappij.

Het alternatief is geen verplichting van overheidswege, maar wel een sterk afraden, waarbij elke burger zijn eigen verantwoordelijkheid opneemt. Elke leider van een organisatie kan dan, (juridisch) geruggensteund door de overheid, het opnemen van die individuele verantwoordelijkheid bevorderen. Sommigen hebben dat de voorbije maanden al gedaan, maar (vooral) met woorden. Nu is het tijd voor daden.

Betrokkenheid

Ik ga ervan uit dat alle ministers en hun kabinetten, artsen, verpleegkundigen, rectoren, professoren, directeurs van woonzorgcentra en scholen zich aan de hier voorgestelde maatregelen zullen houden. Die bevolkingsgroepen hebben, zoals Nassim Nicholas Taleb het noemt, ‘skin in the game’ en het zou dan ook erg zijn als ze de afgesproken regels niet volgen. Daarnaast kunnen ze betrokkenheid creëren - iets waar de overheid niet in slaagt - door in debat te gaan met hun personeel en mee te bereiken dat niemand op reis gaat en Kerstmis enkel met het eigen gezin wordt gevierd. Een soort ‘charter’ per organisatie, waarbij men ook kan zoeken naar oplossingen voor de eenzamen en zwakkeren.

Ook kan men van de directiecomités van overheidsinstellingen verwachten dat ze hun nek uitsteken en via andere leidinggevenden in de organisatie (online) gesprekken voeren met hun teams, zodat mensen niet op reis gaan en kerst en Nieuwjaar zeer voorzichtig vieren. Het spreekt vanzelf dat de privésector gelijkaardige initiatieven zal willen nemen om de economie zo snel mogelijk en definitief weer open te krijgen. Ten slotte en niet onbelangrijk, wie alsnog op reis wil gaan en direct daarna besmet wordt, gaat verplicht 14 dagen in quarantaine met het gezin, neemt daarvoor (onbetaalde) vakantie en houdt de kinderen thuis van school. In dat scenario ligt de uiteindelijke verantwoordelijkheid bij het individu.

De ethicus Ignaas Devisch schreef terecht dat het belangrijk is dat iedereen zijn normen en waarden zelf kiest voor zover die geen bedreiging vormen voor anderen of de openbare orde verstoren. De vraag is of wij niet op een punt gekomen zijn dat wij precies dat doen door met velen Kerstmis te vieren of op vakantie naar het buitenland te gaan. Meer beheer en technologie (zoals sneltesten) is nodig, zoals Devisch schrijft. Maar wij zijn ondertussen middenin een tweede lockdown, met cijfers die veel trager dan verwacht dalen. Tegen de kerstvakantie zal meer beheer en meer technologie jammer genoeg niet meer lukken.

Als we zelf ons gedrag niet kunnen veranderen hebben we, zeer tijdelijk, een duwtje in de rug nodig.

Peter Rosseel

Directeur van Management Consulting Research (MCR) en gastprofessor aan de KU Leuven