Iedereen in de gezondheidszorg moet uit de loopgraven

Door Svin Deneckere, senior fellow gezondheidszorg en ouderenzorg bij Itinera

Dat het huidige systeem op de schop moet, betwist bijna niemand meer. De (subjectieve) tevredenheid over ons zorgsysteem scheert weliswaar nog hoge toppen, vooral door de grote keuzevrijheid en de toegankelijkheid. Maar internationale rapporten doen twijfels rijzen of we wel objectief dat topniveau halen. Voor effectiviteit en kwaliteit scoren we vaker gemiddeld of slecht dan goed, en de kosten stijgen sneller dan de welvaart.

Het zorgaanbod is niet aangepast aan de grote golf van chronische aandoeningen: 50 tot 70 procent van de 70-plussers heeft er twee of meer, een op de drie Belgen kampt met psychische problemen, en de gezondheidskloof voor kwetsbare doelgroepen blijft vergroten. De patiënt vindt zijn weg niet in het zorgaanbod en zweeft van hot naar her.

Patiënt

Dat leidt tot zowel over- als onderconsumptie, en al te vaak tot de verkeerde zorg. De hoge mate van fragmentatie en versnippering werkt een hokjesmentaliteit in de hand, beslissingen zijn al te vaak gepolitiseerd en steunen op ‘ideologische’ overtuigingen of belangenevenwichten. De artsen en de ziekenfondsen, de belangrijkste partners in het overlegmodel, rollen meer vechtend over straat dan dat ze met concrete oplossingen komen. Goed bestuur is soms ver te zoeken. De patiënt staat vaker in de weg dan centraal.

Het moet dus dringend beter. De doelstelling moet zijn om de prikkels daar in het systeem te leggen waar voor de patiënt zo veel mogelijk toegevoegde waarde wordt gecreëerd, zowel voor kwaliteit en kosten als voor samenwerking en integratie. Wie goede resultaten bereikt, wordt beloond, anderen worden geprikkeld om het beter te doen.

Het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) legde vorige week al de juiste klemtonen in zijn hervormingsrapport.

De financiering moet meer gebeuren op basis van reële kosten, ‘evidence based’ zorg en kwaliteit, artsen moeten vergoed worden op basis van daadwerkelijke cognitieve en fysieke arbeid, er moet gestreefd worden naar een meer geïntegreerd, behoeftegericht zorglandschap, gespecialiseerde zorg moet geconcentreerd worden in expertisecentra, en er moet een macrobeleid gevoerd worden op basis van concrete gezondheidsdoelstellingen en kosteneffectiviteit. De gezondheidssector en de bevoegde minister moeten nu durf en ambitie aan de dag leggen om de sprong te wagen.

Zorgnet

Zorgnet Vlaanderen, de grootste ziekenhuiskoepel, is bereid het hervormingsrapport te gebruiken als vertrekbasis voor overleg. Het grootste artsensyndicaat (BVAS) daarentegen reageert fel en pleit vooral voor behoud. De al eerder geuite stakingsdreiging komt steeds dichterbij. Onduidelijk is evenwel of daarvoor een breed draagvlak is bij de achterban. De lage opkomst bij de recente artsenverkiezingen doet twijfelen. Slechts 37,5 procent van de artsen ging stemmen, in 1998 was dat nog ruim 70 procent. Ook waren de resultaten nog nooit zo versnipperd over de verschillende syndicaten.

Het is cruciaal dat de strijd voor een betere gezondheidszorg niet wordt gezien als een oorlog tegen artsen. De arts is soms het probleem, maar altijd de oplossing. Veel van het goede in onze gezondheidszorg komt van zelfstandige artsen die het beste van zichzelf geven. Ik deel hun bezorgdheid over hoe we de betrokkenheid van artsen bij het ziekenhuisbeheer kunnen verhogen als de afhoudingen op hun honoraria worden afgeschaft. Dat systeem van afdrachten is erg te betwisten, maar het heeft wel tot gevolg dat de arts zijn zeg wil doen in het dagelijks ziekenhuisbestuur. Zo kan hij opvolgen of het afgehouden geld wel goed besteed wordt.

Tandvlees

Het KCE ziet een oplossing in het oprichten van een investeringsfonds dat wordt beheerd door artsen en directies samen. Dat is echter nog te weinig concreet om het vertrouwen van artsen te kunnen winnen. Er moet gezocht worden naar een nieuw evenwicht. De rol van de hoofdgeneesheer moet worden uitgebouwd. Via medisch-strategische beleidsplannen kan de arts meer verantwoordelijkheid krijgen in het reilen en zeilen van zijn eigen afdeling én in het ziekenhuisbeheer.

Ook het hr-beleid in de ziekenhuizen verdient meer aandacht. Veel artsen zitten op hun tandvlees door de moordende werkritmes onder druk van de prestatiefinanciering. Niet toevallig loopt 18 procent van de artsen risico op burn-out. We moeten hen daarom, samen met de andere zorgverleners, maximaal wapenen tegen de almaar stijgende jobverwachtingen. Regeltjes en procedures van bovenaf opdringen werkt contraproductief. Verandering mag niet synoniem zijn met bureaucratiseren, overreguleren of politiseren, anders dreigt de gezondheidszorg van binnenuit kapot te worden gemaakt. We kunnen leren uit de principes van innovatieve arbeidsorganisaties. De besluitvorming wordt er zo veel mogelijk op de werkvloer zelf gelegd. Zelfsturende teams met gedeeld leiderschap zijn er de hoeksteen, en zorgpaden stroomlijnen de zorg over de grenzen van teams heen.

Pleiten voor behoud is dus geen optie. Gezien de budgettaire krapte zal stilstand meer dan ooit leiden tot de achteruitgang van onze gezondheidszorg. Alle betrokkenen moeten de loopgraven verlaten en met voorstellen komen. Samenwerken is de boodschap om de vele uitdagingen aan te pakken en de goede eigenschappen van het systeem te behouden. Een meerjarenstrategie is in de komende legislatuur broodnodig, want de gezondheidszorg is een enorme en complexe tanker, die maar geleidelijk en door collectieve inspanningen zijn koers kan wijzigen.