Is onze overheid wel voorbereid op de nakende versoepelingen?

Op 9 juni komen er weer versoepelingen van de coronamaatregelen aan. Veel binnenactiviteiten worden opnieuw toegelaten, samen met de terugkeer van maximaal één dag per week op de werkvloer (waarbij verplicht telewerk op 1 juli wegvalt). Die week valt ook samen met het begin van de examens in het hoger onderwijs, waarvan een groot deel op locatie doorgaan. Dat brengt vanaf de tweede week van juni een grote toename van het aantal pendelaars met zich mee, van wie velen met het openbaar vervoer reizen. Meer contacten tussen vreemden is het gevolg.

Karine Moykens, het hoofd van het Interfederaal Comité Testing en Tracing, gaf onlangs aan dat de Coronalert-app opnieuw een belangrijke rol moet spelen. Daarom plant de overheid het gebruik van de app weer aan te moedigen. Over de app is al veel gezegd en geschreven: te weinig mensen hebben ze gedownload en te weinig mensen gebruiken de app effectief (bijvoorbeeld wegens een te hoog batterijverbruik). Sommigen voeren hun positieve coronatest niet in of vergeten hun contacten in de app op de hoogte te stellen (wat niet automatisch gebeurt).

Maar wat als we de app wel massaal downloaden en plichtsbewust een bevestigde besmetting aan alle bekende en onbekende contacten doorgeven?

De grootste concentratie van pendelaars op het openbaar vervoer zit in Brussel. Voor corona waren er dat dagelijks 1,1 miljoen. In het geval van de treinen geeft de MoveSafe-app van de NMBS vandaag een beperkte bezetting aan op een groot aantal spitstreinen van en naar Brussel. Zonder een aanzienlijke wijziging van de capaciteit van het openbaar vervoer vanaf de tweede week van juni wordt het waarschijnlijk drummen (of opnieuw treinen tegenhouden). Daarbij zullen mensen uit verschillende hoeken van het land zich onvermijdelijk vermengen. Ondanks de al met al goed lopende vaccinatiecampagne en de 45 procent natuurlijke immuniteit is nog altijd een aanzienlijk percentage van de pendelende bevolking vatbaar voor het virus.

Stel dat al die pendelaars de app gebruiken. Omdat Coronalert elk contact van langer dan 15 minuten binnen een cirkel met een straal van ongeveer 2 meter registreert, vinden we binnen die 12,6 m2 op een druk vervoersmiddel al gauw 10 tot 40 echte contacten in de app terug. Als trein, metro, tram en bus gecombineerd worden, loopt dat op van 20 tot 80 mensen per enkele reis. We kunnen dus spreken van gemiddeld 100 contacten per dag die opgeslagen zouden worden in de app.

Locatie en tijdstip

Als zo een reiziger positief test, worden ongeveer 80 (twee dagen gaan werken) tot zelfs 1.600 (tien dagen) onbekenden verwittigd dat ze een hoogrisicocontact hebben gehad, want de app gaat 14 dagen in de tijd terug. Omdat geen rekening wordt gehouden met locatie of tijdstip, weet niemand van die personen hoe reëel het risico op blootstelling aan het virus is geweest. Daardoor kan het aantal aangevraagde coronatesten en het aantal verplichte quarantaines enorm stijgen, gelijktijdig met de periode van examens, zomerkampen en vakanties.

Is onze overheid wel voorbereid op een broodnodige capaciteitsverhoging van het openbaar vervoer? Anders zullen de alerts zich razendsnel verspreiden als een zeer besmettelijk virus. Een handvol besmette reizigers kan er in korte tijd toe leiden dat bijna alle openbaarvervoergebruikers in quarantaine moeten. Mobiliteitsstudies in andere landen, zoals Singapore, tonen aan dat dat geen onrealistisch scenario is.

Is onze overheid ook voorbereid op de drastische stijging van het aantal testen dat dat scenario met zich meebrengt? Bij een massaal gebruik lijkt de app, zoals ze nu werkt, helemaal niet te leiden tot de verhoopte vrijheid, integendeel. Misschien moeten enkele designkeuzes herbekeken worden, zoals rekening houden met de context/situatie waarin de contacten zijn gebeurd?

Laat ons in elk geval hopen dat we deze keer het aantal besmettingen wel onder controle kunnen houden.

Ann Dooms

Professor vakgroep Wiskunde en Data Science van de VUB en gespecialiseerd in wiskunde voor digitale toepassingen.

Ann Nowé

Hoofd van het Artificial Intelligence Lab van de VUB.