Lobbyen in België is ondoorzichtig

Karel Joos is partner bij public affairsgroep Interel

Het is een klassiek spanningsveld in elke democratie: de vraag of we politici moeten zien als afgevaardigden die verplicht zijn de wil van hun achterban te volgen of eerder als vertegenwoordigers die gekozen zijn om in steeds veranderende omstandigheden op hun eigen oordeel af te gaan.

De kwestie werd de eerste keer op scherp gezet toen de oorlogsheld Tiberius Sempronius Gracchus in 133 v.C. als volkstribuun ijverde voor de herverdeling van Romeinse staatsgronden ten voordele van de gewone man. Aangezet door de rijke Italiërs gebruikte medetribuun Marcus Octavius zijn vetorecht in de volksraad. Daarop liet Gracchus hem wegstemmen. Hij vond dat Octavius de wil van het volk weigerde uit te voeren. De klassieke eensgezindheid tussen de stakeholders van de Romeinse maatschappij spatte uit elkaar. Na gestook in de Senaat werd Gracchus tijdens zijn herverkiezing door een knokploeg doodgeslagen met een stoelpoot. De Republiek zou nooit meer herstellen van de breuk tussen het volk en de bevoorrechte klasse die hen moest leiden.

In de westerse democratieën van vandaag leggen bedrijven, vakbonden en een ecosysteem van maatschappelijke organisaties, brancheverenigingen en koepels hun politieke wensen op tafel. Aan de noodzaak van een stabiel evenwicht tussen ieders belang is de afgelopen eeuwen niets veranderd. In de publieke opinie gaan telkens stemmen op om lobbyisten te reguleren. Het welslagen van dat verlangen hangt in grote mate af van de manier waarop drie kernproblemen aangepakt worden.

Drie kernproblemen

Ten eerste dient het toepassingsgebied afgelijnd te worden. Daarvoor is een eenduidige definitie van lobbyen en lobbyisten nodig. Gelet op de vrolijke chaos die al decennialang heerst onder academici die het onderwerp bestuderen, ligt dat allesbehalve voor de hand. Valt een evenement organiseren of een mediacampagne opzetten over energiebezuiniging onder lobbyen? Zijn activisten, vakbonden of advocaten lobbyisten? Of burgemeesters?

De tweede vraag gaat over de componenten van een regulering. Daarbij moeten beslissingen genomen worden over de reikwijdte en de mate waarin informatie over lobbydoelen, opdrachtgevers, gecontacteerde beleidsmakers en financiering wordt verzameld. Bovendien moeten gedragsregels worden omschreven en een systeem voor handhaving worden uitgedacht.

Het initiatief is het derde en interessantste onderwerp. Zowel de overheid als de lobbyisten kunnen besluiten om reguleringstaken op zich te nemen. Hoe dan ook moet het resultaat fair zijn en zowel de transparantie verhogen als de integriteit stimuleren. De situatie in het buitenland toont aan dat men vaak uitkomt bij een vrijwillig of verplicht register dat door de overheid al dan niet online wordt beheerd, in combinatie met gedragscodes waaraan de sector zich onderwerpt.

Buitenlandse registers

In Nederland is de uitstekende beroepsvereniging BVPA al sinds 2002 actief terwijl het lobbydebat in de Tweede Kamer amper opschiet. In dat verband sprak het NRC Handelsblad van ‘een tot mislukken gedoemde poging het onregelbare te regelen’. Frankrijk telt met AFCL en ARPP zelfs twee verenigingen, maar de loi Sapin II raakt niet rond. In Duitsland haalde de invoering van een lobbyistenregister begin juni geen meerderheid in de Bundestag. De Europese Commissie heeft recentelijk een consultatieronde afgerond om haar eigen rammelende transparantieregister bij te sturen. Angelsaksische landen zoals de VS met hun beleidsbeïnvloeding via Political Action Committees (PACs), zijn trouwens al decennialang sterk gereguleerd.

In ons land is er vooralsnog niets in zicht, behalve een onevenwichtig wetsvoorstel over defensiecontracten dat sinds maart 2015 circuleert. De vraag of belangenbehartiging in het algemeen gereguleerd moet worden en vooral hoe, blijft onbeantwoord. Dat is in het tijdperk van de transparantie minstens opmerkelijk te noemen. Op 30 en 31 augustus houdt de eind vorig jaar opgerichte Belgian Public Affairs Community (BEPACT) in Leuven een zomeracademie voor haar leden. Het lijkt de ideale gelegenheid om een helder statement te maken.