Meer verkeer of gat in de begroting? Oosterweelslang bijt zich in eigen staart

In een striemend rapport dat gisteren verscheen noemt het Rekenhof het financieringsmodel voor de Oosterweelverbinding onvoldoende robuust en de budgettaire vooruitzichten precair, en waarschuwt het voor de impact op de schuldpositie van de Vlaamse overheid.

De kosten voor de Oosterweelverbinding swingen de pan uit. In 2008 werden de totale kost geraamd op 2.6 miljard euro. De Vlaamse overheid maakte ondertussen 3,6 miljard vrij voor leningen aan Lantis, waarvan 1 miljard via de Europese Investeringsbank. Momenteel worden de kosten echter al geschat op 6,7 miljard en die zullen ongetwijfeld nog verder oplopen. Er is dus een joekel van een financieringsprobleem: in deze tijden van stijgende rentevoeten zijn miljarden extra schulden voor bijkomende leningen geen aantrekkelijk perspectief.

Daarnaast is er echter ook een terugbetalingsprobleem voor de leningen: het financieel model rust volledig op terugbetalingen via inkomsten uit tolheffingen in de Antwerpse tunnels. Dat model is echter op drijfzand gebouwd: hoe beter de modal shift - toch een van de grote doelstellingen van het project - slaagt, hoe meer de financiering wordt uitgehold. De pijnlijke trade-off is die tussen meer auto’s enerzijds en een (nog) grotere miljardenkrater in de begroting anderzijds.

De inkomsten uit de tolheffingen worden ingeschat aan de hand van de verkeersprognoses op langere termijn. Die prognoses rammelen. De prognoses zijn sowieso al 'opvallend hoog', dixit het Rekenhof. Lantis rekent op een toename van het verkeer in de Scheldetunnels met maar liefst 42,7% tegen 2031. Die toename wordt nauwelijks onderbouwd en ligt, zoals het Rekenhof ook opmerkt in haar rapport, hoger dan de schattingen uit het regionaal verkeersmodel.

Niet robuust

Maar de prognoses zijn vooral niet robuust. Zo wordt het vraagdrukkende effect van de verhoogde tolheffingen in de prognoses straal genegeerd. Het is evident dat het invoeren van tolheffingen een deel van de autoverplaatsingen zal ontmoedigen: als je meer tol heft, dan krijg je minder verkeer. De toltarieven zijn in de bijgestelde plannen nog met 22,5% opgetrokken tegenover vorig jaar. Met de effecten daarvan houdt het model echter geen rekening, zoals ook het Rekenhof aangeeft.

En vooral: de verkeersvolumes zijn prognoses op basis van ongewijzigd beleid, terwijl een van de grote doelstellingen van het Toekomstverbond toch is (of in elk geval zou moeten zijn...) om een ambitieuze modal shift te realiseren, weg van de auto, in de richting van het openbaar vervoer en de actieve verplaatsingswijzen - dat is per definitie gewijzigd beleid. Elk stapje in de richting van de modal shift is een stapje weg van een realistisch financieringstraject. Cru gezegd: een Antwerpenaar die kiest voor de bus of tram is goed voor de modal shift, maar brengt minder geld in kas voor de financiering van het project.

Ook de experten van Transport & Mobility Leuven waarschuwen voor de perverse effecten van het financieringsmodel: 'De mate waarin inspanningen om te komen tot een ambitieuze modal split voor personen- en goederenverkeer effectief werken, heeft een sterke invloed op de grootte van de autoverkeersstromen in het studiegebied en dus ook op de Scheldekruisingen door het autoverkeer.' De doelstelling rond de modal shift staat met andere woorden haaks op de financiering - dat is een zware constructiefout.

Kilometerheffing

Ook beleidsbeslissingen op andere niveaus kunnen en zullen impact hebben op de financiering. Wanneer de Vlaamse regering bijvoorbeeld vroeg of laat besluit om werk te maken van een slimme kilometerheffing, dan zal dat een tastbare impact hebben op de verkeersprognoses. Daar houdt het model geen rekening mee. Het Rekenhof noemt de financiering om die reden zonder blikken of blozen onvoldoende robuust.

Het financieringsmodel is een slang die zich in de eigen staart bijt. Veel Antwerpenaren hopen op een oplossing voor de mobiliteitsproblemen in hun stad. Zij snakken naar minder files, een performant openbaar vervoer en een leefbare stad. Ze hebben overschot van gelijk, maar als hun droom werkelijkheid wordt, dan zal dat ten koste zijn van alle Vlamingen, die zullen opdraaien voor een miljardenkrater in de begroting.