Ondernemers zorgen heus niet in hun eentje voor onze welvaart

Door Jan Blommaert, hoogleraar aan Tilburg University en auteur van ‘De 360 Graden Werknemer: De Nieuwe Arbeidscultuur en de Eindeloze Concurrentie.’

Kris Vansanten neemt mij en een artikel van mij op de korrel over de stakingen van de afgelopen weken. Hij gebruikt daarbij termen als ‘desinformatie’ en ‘opruiende taal’, associeert dat met ‘communisme’ en geeft ons in dat opzicht een reeks nogal verhitte overwegingen.

Wat zijn aanval op mezelf betreft kan ik kort zijn, want dat doet weinig ter zake. Voor de heer Vansanten ben ik ‘typisch’ als ‘professor’ die ‘leeft bij de gratie van de ondernemers’ en ‘bijt in de hand die hem voedt’. Wel, hij kent mij niet. Enkele minuten huiswerk zouden hem duidelijk hebben gemaakt dat mijn hoofdactiviteit zich in een private universiteit in een buurland afspeelt, terwijl ik mijn belastingen netjes in dit land betaal. Als ik al in een hand bijt, is het zeker niet de zijne.

Maar dit is niet belangrijk. Wel belangrijk is dat Vansanten doorheen zijn tekst uitgaat van een slogan: dat de welvaart in deze samenleving wordt aangedreven door de private sector, en enkel door hen. De hand waarin mensen als ik zouden bijten is de hand van de private sector, die de samenleving en haar instellingen financiert.

Onderwijs

Jammer voor hem, maar in de hele EU draagt de private sector slechts in enkele landen voor meer dan 10% bij tot de financiering van het hoger onderwijs, en België hoort daar niet bij. Private ondernemers zijn dan ook bijzonder slecht geplaatst als het erop aankomt eigendomsrechten te laten gelden op academische instellingen, hun personeel en hun standpunten. Die behoren immers toe aan de hele samenleving, niet aan dat deeltje ervan dat weliswaar graag de goed opgeleide producten van universiteiten afneemt, maar er niet in wenst te investeren. De hand die mij voedt is dus niet die van de ondernemers, wel die van de miljoenen belastingbetalers die instellingen zoals de onze financieren.

Wat de ‘communistische desinformatie’ betreft die hij in mijn tekst denkt te ontdekken, sta me toe dat ik mijn hoofdargumenten heel kort samenvat. Een: een staking toont de macht van werknemers aan, want bij een staking wordt winst onmogelijk. Twee, de inzet van de staking is een meer rechtvaardige verdeling van de meerwaarde die door werknemers en bedrijven wordt geproduceerd.

'Schade'

Ik wacht graag op feitelijke weerleggingen van deze punten. Ik weet dat de komende dagen allerhande ‘schade’ zal aangekondigd worden: honderden miljoenen die tijdens de staking niet verdiend zijn door ondernemingen. Het is eigenaardig dat ondernemers ervan uitgaan dat zij en zij alleen welvaart scheppen, wanneer een staking precies het tegenovergestelde aantoont; als je winst kan maken zonder je werknemers, probeer het dan. De ‘schade’ van stakingen is precies het bedrag dat werknemers die dag zouden hebben geproduceerd aan welvaart, niet hun managers of aandeelhouders. Zoals gezegd: wie dit eenvoudige feit op feitelijke grond wenst te weerleggen, is van harte welkom. Maar leg dan ook uit waar die ‘schade’ vandaan komt. Een slogan volstaat daarvoor niet.

Het zou trouwens niet makkelijk zijn uit te leggen dat enkel de private sector welvaart produceert. In België staat de private sector in voor minder dan 40% van de inkomens van mensen; de overheid is met zeer grote voorsprong degene die de inkomens van burgers garandeert, als werkgever en als degene die vervangingsinkomens garandeert. De overheid is hier met grote voorsprong de belangrijkste economische actor. Gisteren hebben ook gepensioneerden mee actie gevoerd, en werklozen, gehandicapten en scholieren. Geen van die mensen heeft een plaats in de private arbeidsmarkt, maar ze voerden wel mee actie.

Onzichtbaar

Het is dan ook opvallend dat zowel in discussies over werkgelegenheid en economie als in de reacties op de stakingen enkel de private ondernemerslobby’s aan het woord komen. Want men begrijpt dat met name mensen die voor hun inkomen van de overheid afhangen, niet blij zijn met de aanvallen op de overheid die vanuit de private sector constant worden volgehouden. Die mensen onzichtbaar maken is, ironisch genoeg, een teken van hoe managers ‘vervreemd zijn van de economische realiteit’, zoals de heer Vansanten zegt.

Die vervreemding is nog wat ruimer. Ondernemers blijken helemaal vervreemd te zijn van de samenleving die hen en hun personeel heeft opgeleid, van een sociale en economische infrastructuur voorziet, en belangen heeft die niet noodzakelijk samenvallen met die van ondernemers. De gesyndiceerde leerkracht die tot ongenoegen van de heer Vansanten mijn tekst circuleerde, leeft niet bij gratie van de ondernemers maar ziet zijn belangen precies door hen bedreigd. Het wordt tijd dat ondernemers terug een democratische reflex ontwikkelen die hen in staat stelt ook dit soort mensen en hun belangen naar waarde te schatten en het gebruikelijke democratische respect schenken. Doen ze dat niet, dan zullen die mensen nogmaals acties ondernemen die dat respect afdwingen.

Respect

Ook al zijn het louter slogans, ik heb alle respect voor de standpunten van de heer Vansanten, en begrijp waar ze hun wortels hebben: in een wereld van ondernemers die van oordeel is dat zij de enige motor zijn in deze samenleving en dat deze samenleving dan maar geheel ten dienste van hen moet staan. Er is een lange traditie waarin dit soort conflict werd vertaald als ‘arbeid versus kapitaal’. De heer Vansanten vindt dit storend en dwaas. Maar de stakingen die precies dit conflict weergeven, zijn een onprettige realiteit. Ze zouden hem moeten doen nadenken over de zwakte van slogans die dit soort vervelende feiten niet kunnen verklaren.