Sire, er zijn geen federalisten meer

Door Bart Maddens, politicoloog KU Leuven

Er is de jongste weken iets vreemds aan de gang. De N-VA houdt zich communautair wat in. Kwestie van premier Charles Michel uit de wind te zetten. Maar tegelijkertijd lijkt iedereen buiten de N-VA zich massaal te bekeren tot het confederalisme. Journalisten en commentatoren, ze zijn haast confederalistischer geworden dan de N-VA.

Want wat is hun verklaring voor de stakingsdrift in Wallonië? De Walen hebben een andere cultuur. De politieke constellatie is helemaal anders in het zuiden van het land. De regering-Michel heeft daar geen draagvlak. Ze steunt op slechts een vierde van het electoraat. Het zou eens het omgekeerde moeten zijn, wat zouden de Vlamingen dan niet moord en brand schreeuwen! Begrijpelijk toch dat die Walen zo gefrustreerd zijn?

Heel juist allemaal. Alleen is dat een confederale logica. In een federaal land zou het de normaalste zaak van de wereld moeten zijn dat de regering niet in alle deelstaten een meerderheid heeft. Na de Duitse verkiezingen van 2009 waren er ook verschillende Länder waar amper een derde van het kiespubliek de centrumrechtse regering Merkel steunde.

Stampij

Daar hebben de kiezers bij mijn weten geen stampij gemaakt of kabinetten kort en klein geslagen. Over dat ‘gebrek aan draagvlak’ werd amper gerept. Het is op het federale niveau dat de Bundeskanzler een meerderheid moet hebben, punt.

Hoe anders is het in Spanje en het Verenigd Koninkrijk. Daar steunen de conservatieve regeringen op amper 20,7 en 14,9 procent in respectievelijk Catalonië en Schotland. Dat wordt wel als uiterst problematisch ervaren. Het wakkert zelfs het separatisme aan. Wat is dan het verschil?

Duitsland vormt één grote politieke ruimte. Er is één publieke opinie en één partijsysteem. Daardoor gaan de electorale swings dezelfde richting uit in de verschillende deelstaten. Catalonië en Schotland daarentegen hebben een eigen publieke opinie en een eigen partijsysteem, met een aparte politieke dynamiek. Bijgevolg gaat het verkiezingsresultaat vaak een heel andere richting uit dan in de rest van het land.

Wie nu jammert over het gebrek aan draagvlak in Wallonië, zegt eigenlijk dat Wallonië thuishoort in het rijtje van Catalonië en Schotland. Dat het een andere democratie is. De implicatie is duidelijk. Om België naar behoren te doen werken moet er ook in de Waalse democratie een meerderheid zijn voor de regering. België zal confederaal zijn, of zal niet zijn.

Aanvankelijk overheerste nochtans een federale kijk op de regering-Michel. De federalisten vonden het fantastisch dat de regering werd gevormd op basis van de economische in plaats van op de communautaire breuklijn, zoals in een normale federatie.

Legitimiteit

Zo geblokkeerd en vergrendeld bleek ons systeem dan toch niet te zijn. In de Franstalige pers werd opvallend weinig misbaar gemaakt over het ontbreken van een meerderheid in Wallonië. Men stelde de legitimiteit van de federale regering niet in vraag. Het hysterische gekrijs van PS-Kamerfractieleidster Laurette Onkelinx tijdens het investituurdebat werd zelfs veroordeeld.

Vandaag voelt men de grond onder de voeten wegschuiven in de Franstalige media. Enerzijds wordt ervoor gewaarschuwd dat de wilde Waalse stakingen enkel maar in de kaart spelen van de N-VA. Anderzijds kan men niet om de vaststelling heen dat de steun voor Michel zienderogen afbrokkelt in Wallonië. De federale legitimiteit van de regering blijkt een intellectuele constructie die de toets met de confederale realiteit niet doorstaat.

Het federale België lijkt dus niet te zullen slagen voor de stresstest die Michel I in wezen is. En dat zelfs zonder dat de stress erg hoog wordt opgevoerd. Uiteindelijk blijft deze centrumrechtse regering meer centrum dan rechts, met dank aan CD&V.

Hoe moet het nu verder? Je hoort niemand nog zeggen dat ons huidige institutionele model goed werkt. De modelstaat van Verhofstadt blijkt een failed state te zijn. Maar iedereen deinst terug voor de herculestaak om het systeem grondig te hervormen. Als het retoucheren van de staatsstructuur al 541 dagen in beslag nam, hoeveel langer zal het dan niet duren om die structuur helemaal om te gooien?

Een N-VA die incontournable wordt, zou iets kunnen forceren. Maar zal het geploeter door het Belgische moeras een electorale bonus opleveren? En zelfs al zou de partij onmisbaar worden, zal ze het dan communautair hard durven te spelen? Of zal de PS ineens een bocht van 180 graden maken en zelf aansturen op confederalisme? Twijfelachtig allemaal.

Zo wordt de kloof tussen het pseudofederale wettelijke land en het confederale werkelijke land steeds groter. België is de facto confederaal. Het bestaat uit twee democratieën. We weten dat ook en we denken confederaal. Maar we slagen er niet in om de structuren in overeenstemming te brengen met die realiteit. Dat is het perfecte recept voor nog vele decennia van politieke ellende en bestuurlijke inefficiëntie.