Verplicht bedrijven om mensenrechten beter na te leven

In Wenen probeert de Europese Commissie met een mandaat van de Europese lidstaten de wereld warm te maken voor een Multilateraal Investeringshof. Dat moet internationale investeerders toelaten om schadevergoedingen af te dwingen van soevereine staten als ze vinden dat overheidsmaatregelen hun belangen hebben geschaad. Het investeringshof wordt de overtreffende trap van de fameuze ‘investeerder-staatgeschillenregeling’ (bekend onder de Engelse afkorting ISDS). Met ISDS hoeven internationale investeerders zich niet tot lokale rechtbanken te wenden, maar kunnen ze staten rechtstreeks internationaal aanklagen. Ermee dreigen alleen al volstaat om overheidsbeleid te ontraden.

In 2017 stelde de Franse minister voor ecologische transitie een wet voor om een einde te maken aan de ontginning van fossiele brandstoffen in Frankrijk. Een dreiging met een ISDS-klacht door het Canadese bedrijf Vermilion Energy bracht de minister op andere gedachten. De 62 bestaande concessies mogen blijven bestaan tot 2040.

Oliemaatschappij Rockhopper met hoofdkwartier in Groot-Brittannië vervolgt Italië voor zijn weigering om een olieontginning toe te staan in de Adriatische Zee. Die weigering kwam er nadat het Italiaanse parlement uit milieuoverwegingen en omwille van aardbevingsgevaar een verbod had ingevoerd op olie- en gasontginningen voor de Italiaanse kust. Rockhopper wil niet alleen 40 à 50 miljoen dollar voor de exploratie die het al gedaan heeft, maar ook 200 à 300 miljoen dollar voor de hypothetische winst die het zou kunnen gemaakt hebben.

In Duitsland paste de deelstaat Hamburg zijn milieureglementering aan na een eis tot schadevergoeding van 1,4 miljard euro door het Zweedse bedrijf Vattenfall. Hamburg werd nadien veroordeeld door de Europese Commissie omdat het de Europese milieuwetgeving niet had gerespecteerd.

Binnenlandse bedrijven en burgers kunnen geen gebruik maken van ISDS. Het begrip ‘indirecte onteigening’ waarop buitenlandse investeerders zich kunnen beroepen bestaat zelfs niet in binnenlands recht.

Uitzonderlijk privilege

Dit uitzonderlijke privilege voor internationale investeerders komt bovenop geprivilegieerde belastingstelsels en geprivilegieerde toegang tot de besluitvorming. Het staat in schril contrast met hun straffeloosheid. Door hun complexe internationale structuur blijven ze ongestraft wanneer ze mensenrechten hebben geschonden en worden aangeklaagd voor nationale rechtbanken.

Het asbestbedrijf Eternit heeft zijn asbestproductie naar Indië verplaatst toen asbest hier verboden werd. Indische werknemers en omwonenden van de fabriek zijn besmet, maar ondertussen is de fabriek verkocht en blijven de mensen achter met de miserie. De aangrijpende film Ademloos van Daniel Lambo gaat daarover. Nog steeds blijft hij ijveren voor gerechtigheid voor de asbestslachtoffers.

In Genève onderhandelen lidstaten van de Verenigde Naties over een bindend verdrag om de aansprakelijkheid van internationale bedrijven bij mensenrechtenschendingen te verhogen. Het Verdrag moet slachtoffers toegang geven tot rechtbanken in de herkomstlanden van de internationale bedrijven. De industrielanden zien dit als een bedreiging voor ‘hun’ bedrijven en houden de boot af. Europese lidstaten weigeren zelfs deel te nemen aan de onderhandelingen. De EU komt niet tot een gemeenschappelijk standpunt.

België

België heeft wel deelgenomen aan de gesprekken, zij het om het opzet in twijfel te trekken. Onder druk van het middenveld hebben de drie regionale regeringen in België zich echter in hun regeerakkoorden uitgesproken voor een Europese en internationale aanpak omtrent bedrijven en mensenrechten. Dat geldt ook voor de nieuwe Vlaamse regering.

Deze week zijn er acties in Genève en Wenen en in verscheiden Europese landen. Voor een einde aan de straffeloosheid van internationale bedrijven en tegen juridische privileges. Ter ondersteuning werden al 645.000 handtekeningen opgehaald. Tegen het einde van het jaar wordt gerekend op een miljoen handtekeningen.

Wij vragen dat de Europese Unie en haar lidstaten op constructieve wijze deelnemen aan de onderhandelingen in Genève zodat er een VN-verdrag komt dat bedrijven verplicht om de mensenrechten na te leven, en dat de mogelijkheid creëert voor slachtoffers van mensenrechtenschendingen om bedrijven in het herkomstland aan te klagen.

België en de Europese Commissie hoeven daar zelfs niet op wachten. Nederland, Frankrijk, Finland, Zwitserland en Duitsland hebben al wetgevende initiatieven in die zin genomen. Tegelijk moet de geprivilegieerde ISDS-regeling worden beëindigd. Het moet volstaan dat internationale investeerders gelijke behandelingen krijgen en toegang krijgen tot de rechtbanken in de landen waar ze investeren.