Vervang de Vlaamse subsidies door een klimaatdividend

Vlaams minister van Klimaat Melissa Depraetere (Vooruit) staat voor een grote uitdaging. Om de Vlaamse doelstelling van 40 procent minder uitstoot van broeikasgassen in 2030 te halen moet de emissie vanaf nu jaarlijks 3,2 procent verminderen, ongeveer een verdrievoudiging van de inspanningen. Als een lidstaat zijn nationale klimaatdoelstellingen niet haalt - wat meer dan waarschijnlijk het geval is voor ons land - kan Europa extra verplichtingen of maatregelen opleggen.

CO2-heffing

Als een best practice schuiven economen dikwijls een CO₂-heffing naar voren: een directe financiële prikkel aan gezinnen en bedrijven om hun CO₂-uitstoot te verminderen. Of en hoe ze dat tegen de laagste kosten doen, beslissen ze zelf.

Het Europese beleid gaat ook in die richting. Vanaf 2027 wordt het Europese emissiehandelssysteem (ETS) uitgebreid naar onder andere gebouwen en wegtransport, het zogenaamde ETS2. Daardoor moeten ook gezinnen en niet-energie-intensieve bedrijven een CO₂-heffing betalen. Die heffing, die de huishoudens zullen betalen via hogere energieprijzen, kan oplopen tot 200 euro per ton CO₂. De gemiddelde energiekosten van gezinnen kunnen daardoor met 700 euro per jaar stijgen. Hoe meer energie een gezin verbruikt, hoe hoger de CO₂-heffing die het moet betalen.

De CO₂-heffing betekent voor gezinnen een extra financiële last. Omdat lagere-inkomensgroepen een groter aandeel van hun inkomen aan energie moeten besteden - en dus tegenover hun inkomen een hogere heffing betalen - wordt de heffing bovendien als sociaal onrechtvaardig ervaren.

Wat met het draagvlak?

Als compensatie voor de CO₂-heffing voorzien het nieuwe Vlaamse regeerakkoord en de beleidsnota van Depraetere in subsidies voor energiebesparende maatregelen in de vorm van renovatiepremies en renteloze leningen. Die aanpak heeft belangrijke nadelen.

Om te beginnen creëren subsidies onvoldoende draagvlak voor de CO₂-heffing, die er onvermijdelijk komt. Een ingewikkeld subsidiesysteem ontbeert duidelijkheid en transparantie.

Investeringssubsidies komen ook onvermijdelijk terecht bij wie energiebesparende investeringen kan uitvoeren. De 17 procent Vlamingen die een woning huren op de privémarkt zijn alvast uitgesloten, alsook de eigenaars die om financiële en andere redenen niet in staat zijn de volgende jaren een renovatie van hun woning uit te voeren. Sowieso kan maar een deel van de eigenaars een subsidie ontvangen, want de subsidiemogelijkheden zijn nu eenmaal beperkt.

Kortom, alle gezinnen moeten een CO₂-heffing betalen en maar een klein deel krijgt een financiële tegemoetkoming. Dat is zonder meer nefast voor het maatschappelijk draagvlak voor de heffing.

Subsidies zijn verder weinig kostenefficiënt. Ruwweg de helft van de energiebesparing in woningen kan worden gerealiseerd door relatief goedkope maatregelen die in praktijk niet gesubsidieerd kunnen worden zoals het juist ontwerpen, implementeren en onderhouden van de verwarmingsinstallatie, het zelf uitvoeren van kleine isolatiemaatregelen en energiezuinig gedrag zoals het uitzetten van de verwarming in niet-gebruikte ruimtes. Bij investeringssubsidies zullen de investeringsmiddelen logischerwijs meer ingezet worden voor relatief dure, maar door de subsidie aantrekkelijk gemaakte maatregelen. Verder genereren subsidies hoge administratieve kosten, zowel bij de overheid als bij de gezinnen.

Heffing vloeit terug

Een betere oplossing is het klimaatdividend. Het gaat om een taxshift waarbij de inkomsten van de CO₂-heffing integraal en volledig transparant terugvloeien naar alle gezinnen via een CO₂-dividend. Het CO₂-dividend is een vaste jaarlijks uitkering per gezin, eventueel gecorrigeerd voor het aantal gezinsleden. In tegenstelling tot de CO₂-heffing hangt het dus niet af van het energieverbruik.

Het klimaatdividend behoudt de voordelen van een CO₂-heffing, terwijl de nadelen worden vermeden. De lagere-inkomensgroepen, die in absolute termen typisch lagere energiekosten hebben, gaan er financieel op vooruit, wat de maatregel sociaal rechtvaardiger maakt. Ook gezinnen met hoge inkomens kunnen erop vooruitgaan, op voorwaarde dat ze milieubewuste keuzes maken.

Door de hogere energieprijzen worden alle gezinnen aangemoedigd energiebesparende acties te ondernemen, zoals opteren voor vervoer met een lage CO₂-uitstoot, hun woning isoleren of een energiezuinige woning huren. Dat zal op zijn beurt anderen aanzetten tot energiebesparende investeringen zoals huurwoningen energiezuiniger maken. Door al die acties verminderen de gezinnen de gewenste CO₂-uitstoot en stimuleren ze tegelijk de lokale economie.

Voor alle gezinnen samen is de nettobelasting nul. Die fiscale neutraliteit is cruciaal voor het maatschappelijk draagvlak van de CO₂-heffing. Het klimaatdividend heeft ook geen negatieve impact op de begroting, een groot voordeel gezien de hoge schuld van onze overheid. Mocht een hogere CO₂-emissiereductie noodzakelijk blijken, dan kan de overheid die ook kostenefficiënt en met behoud van het maatschappelijk draagvlak realiseren via het klimaatdividend door de CO₂-heffing - en tegelijk de uitgekeerde CO₂-dividenden - te verhogen.

Canada en Oostenrijk hebben het klimaatdividend al ingevoerd, respectievelijk onder de naam Canada Carbon Rebate en Klimabonus. Waar wachten we dus nog op?