Vlaamse overheid spendeert exorbitant bedrag aan consultants

Waarom kabinetten externe consultants nodig hebben? Omdat de kabinetsleden weliswaar harde werkers (kunnen) zijn, maar zelden over de technische bagage beschikken om complexe dossiers te behandelen. Ook hebben ze argumenten nodig voor hun coalitiepartijen als ze een voorstel erdoor willen krijgen in de interkabinetswerkgroepen (IKW in het jargon), de entiteit waar de beslissingen echt worden genomen.

Nu kan de kritische lezer zich afvragen waarom de kabinetten zich niet wenden tot hun administraties, waar vaak competentie aanwezig is. Het antwoord is dat de politisering van de administraties niet toelaat om vanuit die hoek munitie te bekomen om de coalitiepartners te overtuigen.

Bovendien is er een reëel gevaar dat het door de administraties gemaakte rapport lekt naar de andere partijen - vaak zij die een rol hadden in de benoemingen - voor het op het bevoegde kabinet belandt.

De administraties worden bijgevolg alleen gebruikt om de toewijzingsprocedures in goede banen te leiden. Elk contract boven 30.000 euro kan alleen toegewezen worden mits een - al dan niet beperkte - publieke aanbesteding. Vanaf 221.000 euro moet dat zelfs gepaard gaan met een officiële publicatie. Het zijn loodzware procedures die, als ze worden gerespecteerd, de administratie zoet houden.

Voorheen konden de kabinetten direct contracten toewijzen aan bevriende consultants en kwam de administratie er zelfs niet aan te pas. Na mijn aanklacht en een speciaal rapport van het Rekenhof, dat vaststelde dat voor 95 procent van die contracten de procedures niet werden gerespecteerd, kan dat niet langer (‘Consultancyopdrachten gegund door kabinetten, rapport van juli 2008).

Politieke aspiraties

Externe consultants doen dan het eigenlijke werk. Ze maken volumineuze rapporten tegen marktconforme tarieven van 1.500 tot 2.000 euro - nee, niet per maand, maar per dag - en geven op die basis beleidsadviezen aan de kabinetten. Voor de rapporten officieel openbaar worden gemaakt, moeten ze passeren langs het kabinet om te checken of de beleidsaanbevelingen conform zijn aan de politieke aspiraties en desgevallend dient het ontwerprapport te worden bijgestuurd.

Talloze keren heb ik dat meegemaakt. Het vooruitzicht van eventuele toekomstige contracten smoort elke weerbarstigheid van de consulenten in de kiem. Het systeem houdt zichzelf in stand.

Anderhalf miljard euro werd gespendeerd aan consulenten door deze Vlaamse regering. Is dat veel? Het probleem is dat de externe consultancybudgetten verscholen zitten in de budgetlijnen van elk departement en dus niet gemakkelijk te identificeren zijn. Trouwens, minister-president Jambon betwist het cijfer van zijn vice-president.

We kunnen wel vergelijken met de Europese Commissie, want het Europees Rekenhof bracht alle consultancycontracten in kaart. De Commissie besteedde 1,9 miljard euro aan consultants in de periode 2017-2019, of gemiddeld 630 miljoen per jaar. De Vlaamse overheid spendeerde 1,5 miljard euro in de periode 2019-2022 of ongeveer 400 miljoen per jaar. Naar schatting is 80 tot 85 procent van alle wetgeving van Europese oorsprong. Lidstaten dienen die dan om te zetten in wetten en decreten.

Tweede benchmark: het bruto binnenlands product van Vlaanderen bedraagt ongeveer 2 procent van dat van de EU. Het budget dat de Vlaamse regering spendeert aan externe consulenten is twee derde van het Europese. Dat is dus gigantisch.

Meer ambtenaren?

Nee, de oplossing is niet het aanwerven van nog meer ambtenaren, stellende dat het consultancybudget overeenkomt met de wedde van 4.000 ambtenaren. Denkt iemand aan de budgetontsporing in deze context? Het aantal ambtenaren is trouwens al gestegen vorig jaar. De legitimatie van die stijging is onder andere het beheer van de asielproblematiek, ook een van de redenen die minister Crevits inroept voor het rechtvaardigen van de vertienvoudiging van haar extern consultancybudget.

De enige oplossing ligt in het depolitiseren van de administratie, de administratie upgraden en het beleidsvoorbereidend werk aan hen toevertrouwen. Was dat niet de kern van de Copernicushervorming op federaal niveau en het Beter Bestuurlijk Beleid (BBB) in Vlaanderen, gebaseerd op door de consultants gemaakte dure rapporten?

Het Europees Rekenhof concludeerde vorig jaar in een rapport dat de toewijzingsprocedures waren gerespecteerd, maar dat de criteria op basis waarvan consultancyopdrachten werden uitbesteed in plaats van intern te handelen, niet altijd even duidelijk zijn. Het wees er ook op dat de resultaten van de consultancyopdrachten niet steeds worden gebruikt. Bovendien leidt het overmatige gebruik van externe consultants tot een risico van overafhankelijkheid van hen, een concentratie van consultants (lees: altijd dezelfde) en een potentieel belangenconflict.

Als de analyse voor het - relatief bescheiden - consultancybudget op Europees niveau al niet mals is, wat zouden de conclusies zijn van een grondig onderzoek naar de externe consultancyopdrachten in Vlaanderen? Misschien moet het Rekenhof een dergelijk rapport opmaken voor de federale staat en de gemeenschappen en gewesten? Het is niet zeker dat we de publicatie nog voor de verkiezingen kunnen verwachten.