Kleine bedrijven betalen de rekening van de multinationals

Door Geert Noels, hoofdeconoom en partner bij Econopolis.

Apple kwam de afgelopen week in het nieuws door zijn erg winstgevende ‘iTax’: een hoogtechnologisch systeem dat de onderneming gebruikt om zo weinig mogelijk belastingen te betalen. Dat kwam aan het licht nadat de iPhone-producent beslist had een dividend uit te betalen om een deel van zijn cashberg terug te geven aan de aandeelhouders. Ook daar was het de bedoeling miljarden belastingen minder te betalen.

Er was deze week eveneens een discussie in het Europees Parlement over taxhavens, vluchtplaatsen in de EU om belastingen te ontwijken, niet altijd om belastingen te ontduiken. Want daar schuilt wel een belangrijke nuance: wat Apple en vele andere multinationals doen, is absoluut niet illegaal. Het is betwistbaar, en ook ethisch kan er een discussie worden gevoerd. Maar vooraleer politici succesvolle bedrijven of personen met de vinger wijzen, moeten ze nadenken over hun eigen verantwoordelijkheid in dit verhaal.

Ten eerste zijn de belastingen in vele Europese landen veel te hoog. Dat is de grote drijfveer om manieren te zoeken om minder belastingen te betalen, op een legale manier. Alleen de gesofisticeerde bedrijven kunnen dat doen, met behulp van specialisten. Kleinere bedrijven of minder geïnformeerde burgers en ondernemingen slagen daar echter niet in. Het belastingsysteem goedkoper en eenvoudiger maken is dus de beste oplossing.

Graantje meepikken

Ten tweede hebben alle landen hun graantje willen meepikken van de globalisering. Daarom hebben ze zich zo aantrekkelijk mogelijk gemaakt voor multinationale bedrijven: om ze aan te trekken, om in de globale schoonheidswedstrijd een kans te maken. Dat heeft twee belangrijke gevolgen gehad: de gemiddelde belastingvoet voor ondernemingen in de OESO-landen is de afgelopen 30 jaar spectaculair gedaald. De belastingvoet is bijna gehalveerd sinds 1980. Anderzijds is het verschil tussen de belastingvoet voor lokale ondernemingen en multinationale (grotere) ondernemingen nog sterker gegroeid. Lokale bedrijven betalen makkelijk het dubbele of drie keer de belastingvoet van grotere, multinationale bedrijven.

Die laatste groep kent de voordelen van alle belastingsystemen in de wereld, en gebruikt elk land à la carte voor haar eigen taksoptimalisatie. Het is een winsituatie voor de multinationals en een verliessituatie voor kmo’s, overheden en particuliere belastingbetalers. Grote ketens zoals Starbucks mogen dan wel vestigingen openen in alle landen om de lokale consumptie te tappen, ze dragen zo weinig mogelijk bij aan de lokale economie, behalve de strikt noodzakelijke sociale bijdragen op de relatief lage lonen van hun personeel.

Gevangenisdilemma

De overheden zitten dus in een klassiek gevangenisdilemma: als ze allen samenwerken, winnen ze allemaal. Als ze elkaar elk op een bepaald gebied proberen een hak te zetten, verliezen ze allemaal.

Ministers van Financiën van de verschillende landen moeten dus samenwerken. In plaats van succesvolle bedrijven en ondernemers te criminaliseren voor overigens perfect legale constructies, moeten ze het probleem ten gronde aanpakken. Alle landen moeten hun slimme achterpoortjes sluiten. Belastingparadijzen op exotische eilanden moeten kordaat worden aangepakt, wat trouwens ook zwarte gaten in het financiële systeem zou sluiten en die sector stabieler zou maken.

Als de ministers van Financiën de moed hebben om elk voor hun deur te keren, en gezamenlijk hun achterpoortjes te sluiten, dan zou de belastingbijdrage van de ondernemingen stijgen. De globalisering heeft nu het perverse effect dat lokale bedrijven drie keer meer belastingen betalen dan de multinationals. Dat is te veel van het goede maar het is niet de schuld van de multinationals. Wel van de politici die zelf het systeem hebben opgezet zonder na te denken over de perverse negatieve gevolgen op lange termijn voor hun lokale economie.