'Vluchtelingen opvangen zonder problemen te importeren lukt niet'

‘Jij hebt de helft van mijn verstand, dus ik heb meer recht van spreken. Dat staat in de Koran,’ beëindigde Mohammed de discussie. Voorafgaand aan de uitspraak hadden we een gesprek over mijn relatie. Mohammed noemde mijn vriend een ‘watje’ omdat hij mij naar Jordanië had laten gaan om stukken te schrijven over Syrische vluchtelingen in Za’atari-kamp. ‘Een goede vrouw hoort thuis. Hij houdt niet van je’ zei Mohammed.

Misschien was het de alcohollucht die om hem heen hing of het feit dat hij me ook net trots verteld dat hoe hij de nacht ervoor seks had gehad met twee vrouwen (‘Geen huwelijksmateriaal. Mijn vrouw moet maagd zijn’), maar ik nam zijn dubbele standaarden niet serieus. Maar mijn Jordaanse chauffeur maakte geen geintje, was bloedserieus en vond echt dat ik niet alleen hoorde te reizen. Ik wuifde het gesprek weg onder het mom van ‘culturele en/of religieuze verschillen’. Dat doe ik wel vaker.

Na de gebeurtenissen in Keulen moest ik opeens aan zijn woorden denken. Niet omdat ik Mohammed voor een aanrander aanzie, absoluut niet, maar omdat zijn woorden zoveel zeggen over de positie van vrouwen in de Arabische wereld. Iedereen die de regio een beetje kent, weet dat het een patriarchale cultuur heeft en dat mannen en vrouwen er veelal gescheiden leven. Natuurlijk zijn er onderlinge verschillen (Iraaks Koerdistan is bijvoorbeeld erg op de feministische toer), maar over het algemeen is de regio conservatief. De meeste mannen daar zien vrouwen als ondergeschikt en houden hen het liefst thuis. En dan zeg ik het nog voorzichtig, na zes jaar lang door het Midden Oosten te hebben gereisd om vrouwenverhalen te schrijven.

De Egyptische feministe Mona Eltahawy drukt zich daarentegen een stuk minder voorzichtig uit. In haar boek Hoofddoek en Maagdenvlies zet ze uiteen waarom misdaden tegen vrouwen in de Arabische wereld gevoed worden door ‘een giftige mix van religie en cultuur’. In een boek dat uit haar tenen lijkt te komen, benadrukt ze dat Arabische mannen geobsedeerd zijn door de zuiverheid van de vrouw. Lust is verboden voor meisjes en vrouwen, wiens maagdenvlies het belangrijkste bezit is. Dat moet veranderen en daarom heeft de Arabische wereld volgens haar een seksuele revolutie nodig.

De obsessie met de zuiverheid van meisjes uit zich onder meer in het bizar hoge aantal besnijdenissen. Wereldwijd hebben meer dan 125 miljoen meisjes en vrouwen een vorm van besnijdenis ondergaan, geconcentreerd in 29 landen in Afrika en het Midden Oosten. Het wegsnijden van het vrouwelijk genot heeft niet eens zozeer te maken met religie, maar met cultuur, want ook christenen in Egypte laten meisjes besnijden. Het is een gebruik dat van moeder op dochter wordt doorgegeven en dat zo hardnekkig is dat ondanks de verscherpte wetgeving (in veel landen is het verboden) vrouwenbesnijdenis nog steeds vaak voorkomt.

Ik was tot twee maal toe in Egypte toen de massaverkrachtingen plaatsvonden. Massa’s jongemannen vergrepen zich aan vrouwen. De daders vormden cirkels om de slachtoffers, zonderden hen af van hun familieleden en vrienden, scheurden de kleren van hun lijf en verkrachtten en betastten hen, wetende dat ze waarschijnlijk toch nooit gepakt zouden worden voor deze misdaden. Dat was het geval op het Tahrir-plein in Caïro. Dat was ook het geval in Keulen. En in andere Duitse steden, bleek later.

Egypte is niet het enige land in de Arabische wereld waar misogynie hoogtij voert. De cijfers liegen er ook niet om. In Jordanië vindt 90 procent van de vrouwen het normaal dat hun man hen slaat en in Egypte is 99 procent van de vrouwen het slachtoffer van een vorm van seksuele intimidatie. In Irak steken vrouwen zichzelf in brand om aan een slecht huwelijk te ontsnappen. Hoe slecht is het huwelijk dan, vraag je je af? Vast nog erger dan we ons kunnen voorstellen. Ook zijn we bekend met de situatie in Afghanistan en Saoedi-Arabië, waar het mogelijk nog slechter is voor vrouwen.

Om Eltahawy nog maar een keer te quoten: ‘Noem me een Arabisch land en ik laat je een litanie horen van misdaden tegen vrouwen die daar worden begaan, misdaden gevoed door een giftige mix van cultuur en religie, die maar weinig mensen kunnen of willen scheiden, uit angst heiligschennis te plegen of anderen te beledigen.’

Maar vrouwenhaat wordt ook nog eens versterkt door politieke instabiliteit, armoede en slechte opvoeding. Door de komst van miljoenen Syrische vluchtelingen staan vrouwen-ngo’s in de regio voor grote uitdagingen. In Jordanië en Turkije bijvoorbeeld, trouwen steeds meer Syrische meisjes gedwongen voor hun 18de, soms met rijke Saoedische mannen die hen na een tijdje weer dumpen, wat vooral in de dorpen van Jordanië gebeurt. Daarnaast komt huiselijk of seksueel geweld binnen gezinnen steeds vaker voor: Syrische (jonge)mannen hebben geen werk en door dag en nacht met hun gezin in een kleine ruimte te zitten, lopen de spanningen op. Mannen reageren hun frustraties af op hun vrouwen, en broers op hun zusjes.

Nog steeds leeft er in de regio een idee dat je uit schaamte of angst om verstoten te worden het beter niet kunt hebben over (seksueel) geweld dat jou als vrouw is aangedaan. Egyptische activisten zijn vaak van mening dat de reden waarom het zover heeft kunnen komen alles te maken heeft met hoe er in het verleden met seksueel geweld werd omgegaan: voormalig president Hosni Mubarak deed weinig om de daders te straffen, en de slachtoffers hielden ook vaak hun mond. Het hielp ook niet dat militairen en agenten zich ook vergrepen aan vrouwen. Wie durft er dan nog aangifte te doen?

In een artikel voor Trouw doet een Saoedische activiste een boekje open over Keulen en de situatie binnen asielcentra: ‘En ze denken dat ze ermee wegkomen, dat niemand hen in de gevangenis zet, geen vrouw erover zal durven praten, want zo gaat dat in het Midden-Oosten.’

Inderdaad, zo gaat dat meestal in de Arabische wereld, waar door connecties met hooggeplaatste figuren bijna alle criminele activiteiten weg te moffelen zijn en de politie over het algemeen geminacht wordt. Niet voor niets riep een asielzoeker tijdens zijn arrestatie in Keulen: ‘Ik ben Syrisch, je moet me vriendelijk behandelen, mevrouw Merkel heeft me uitgenodigd!’

Men vraagt vaak hoe ik het in het Midden Oosten ervaar. Ik kan nu alles wat ik net gezegd heb nuanceren, vertellen dat ik nog nooit zo gastvrij ontvangen ben als daar. Dat ik nog nooit aangerand ben. Dat de meeste Arabische en Noord-Afrikaanse mannen helemaal niet gewelddadig of crimineel zijn. Tenminste, niet tegen mij. Maar het gaat nu niet om mij, en het gaat nu ook niet over seksueel misbruik binnen de katholieke kerk of mannen in Zuid-Amerika die hun handen niet thuis kunnen houden. Het gaat om de problemen in de regio waar ik al jaren over schrijf: de diepgewortelde ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, die nu als een extra bagage overwaait naar ons continent. Want zij die blijven denken dat je de Arabische wereld naar Europa kunt halen zonder de sociale ongelijkheid, cultuurverschillen en de invloed van religie te importeren, negeren de feiten. Bewust.

Het gaat ook allang niet meer alleen om Keulen. Het gaat ook om de aankomst van kindbruiden, de onderdrukking van homo’s en de verkrachtingen binnen asielcentra -onderwerpen die normaal gesproken zonder twijfel besproken zouden worden als het enkel en alleen om de situatie binnen de Arabische wereld ging, maar waar nu krampachtig op gereageerd wordt omdat het Europa betreft. Moedeloos word ik van mensen die seksueel geweld onder asielzoekers bagatelliseren of zelfs ontkennen, net als dat ik moedeloos word van extreemrechtse types die dit soort serieuze problemen gebruiken om alle vluchtelingen over één kam te scheren en het xenofobische gedachtegoed te verspreiden.

Ik, een journalist die al jarenlang ziet hoe schrijnend de situatie in Arabische landen is, zal de laatste zijn die bezwaar heeft tegen de komst van vluchtelingen. Maar ik heb wel bezwaar tegen asielzoekers die misbruik maken van de vluchtelingenstroom, die lak hebben aan de westerse cultuur en aan andermans normen en waarden, maar die tóch naar Europa komen. Ik heb ook bezwaar tegen mensen die stelselmatig ontkennen dat er ook criminelen met de stroom meekomen. Zij geven de slachtoffers van de aanrandingen in Keulen niet alleen een trap na, maar trappen alle vrouwen die ooit het slachtoffer zijn geweest van seksueel geweld omlaag, inclusief de vrouwen die dit soort waanzin in het Midden-Oosten en Noord-Afrika ontvluchtten. De kunst is nu dat we deze problemen open en eerlijk bespreken, maar wel met nuance en zonder gelijk te vervallen in racistische stereotypes.

Laatst was ik in de Balkan. Eén van de eerste vluchtelingen die ik sprak aan de grens met Macedonië vertelde direct hoe ze zelf getuige was geweest van een aanranding door een medevluchteling, en hoe bang ze ’s avonds was om te gaan slapen zonder mannelijke familieleden in de buurt. ‘In Duitsland gebeuren dit soort dingen niet, toch?’ vroeg ze, eraan toevoegend dat veel vrouwelijke vluchtelingen doodsangsten uitstaan zodra het donker wordt.

Ik zei van niet. Maar zeker weet ik dat niet.

Brenda Stoter is correspondente voor De Tijd in het Midden-Oosten.