De uitzichtloze Spaanse en Catalaanse crisis

De Spaanse premier Pedro Sánchez schreef gisteren verkiezingen uit. Zijn regering kon in het parlement geen begroting goedgekeurd krijgen omdat hij geen nieuw onafhankelijkheidsreferendum voor Catalonië aanvaardt. Deze week begon ook het proces van de Catalaanse politici die in oktober 2017 mee bijdroegen tot de controversiële onafhankelijkheidsverklaring. Ze worden berecht voor rebellie tegen de Spaanse staat.

De economische crisis van 2008 laat haar gevolgen nog altijd voelen. In 2011 kwam de rechtse premier Mariano Rajoy aan de macht. Zijn reactie op de aanhoudende crisis was een rigide besparingsbeleid, waarbij hij structureel meer dan 16,7 miljard euro weg saneerde. Vooral sociale voorzieningen zoals werkloosheidsuitkeringen, de gezondheidszorg en het ambtenarenapparaat moesten het ontgelden.

Dat gaf voeding aan de Catalaanse nationalisten, want hun regionale rijkdom, die hoger was dan het nationale gemiddelde, lekte weg richting Madrid. Initieel wilden ze meer fiscale autonomie, maar het harde beleid van Rajoy deed steeds meer Catalanen geloven dat het Spaanse kader een keurslijf was geworden. Dat leidde tot het controversiële onafhankelijkheidsreferendum van 2017, waarbij de Spaanse Guardia Civil hardhandig optrad.

De Catalaanse leider Puigdemont vluchtte naar ons land, veel andere politici eindigden in de gevangenis. Rajoy gebruikte de constitutionele atoombom, het artikel 155 van de Spaanse grondwet, die de Catalaanse autonomie tot juni 2018 ophief. Spanje hield grote schoonmaak.

In juni 2018 kwam Rajoy zelf ten val door een corruptiezaak. De nieuwe socialistische premier Sánchez wilde een vorm van dialoog, en was zelfs afhankelijk in het parlement van de stemmen van Catalaanse partijen als het links-nationalistische Esquerra Republicana de Catalunya (ERC) en de Partido Demócrata Europeo Catalán (PDCAT). Maar Sánchez volgde de facto een Madrid-koers. Er wijzigde niets wezenlijks in de relatie met Barcelona. Voor de betrokkenen bij de onafhankelijkheidspoging dreigt een politiek proces zonder dat gezocht wordt naar een pad voor politieke verzoening.

Volgens Onno Seroo, directeur van de Blanquerna School of Communication and International Relations in Barcelona, vormt de opkomst van de rechts-radicale VOX-partij in Andalusië een bijkomende dimensie. De rechtse Partido Popular en de centralistische Ciudadanos schuiven daardoor op naar rechts. Ciudadanos speelt zelfs met de idee om artikel 155 opnieuw in te voeren om zo de Catalaanse autonomie in quarantaine te zetten: hercentralisering van het onderwijs, politie, gevangenissen en de Catalaanse publieke media. Ciudadanos viseert ook al het Baskische recht eigen belastingen te heffen. De politieke crisis dreigt zich daardoor als een olievlek over het land te verspreiden. Alsof Spanje een kruitvat wordt met meerdere lontjes: Ciudadanos, de independistas in Catalonië, het rechts-radicale VOX, de Baskische dimensie en de rechtszaak.

De vraag is of de ontslagnemende premier zich in het parlement kan onttrekken aan de Catalaanse ERC en PDCAT. Hij lijkt met Ciudadanos in zee te willen gaan. Volgens peilingen zou die combinatie 170 van de 350 zetels in de wacht kunnen slepen.

Ideologisch creëert dat een nieuw probleem omdat Ciudadanos eigenlijk een ultraliberale partij is. Wat dan met de sociale dimensie? Misschien benadrukte Sanchez daarom gisteren het belang van het consolideren van de Spaanse instellingen tegelijk met solidariteit en de strijd tegen werkloosheid en armoede.

Ondertussen gaat de berechtiging van de Catalaanse onafhankelijkheidsstrijders gewoon voort. Het beeld dat uit deze analyse naar voren komt, is een samenleving die niet meer in staat lijkt een politieke synthese te maken, waarbij diverse fracties uit zijn op conflict.