De pijnlijke kant van de coöperatie

Nadat het ACW eerder deze week een bijkomende aanslag van 9,5 miljoen euro had opgelegd gekregen door de Bijzondere Belastinginspectie (BBI), herbegon de discussie over Arco, de financiële arm van de christelijke arbeidersbeweging.

De BBI oordeelde dat de ACW-cvba Sociaal Engagement niet als een vennootschap, maar als een rechtspersoon moet worden beschouwd. Bijgevolg genoot Sociaal Engagement, financier van tal van sociale initiatieven, onterecht van de aftrek voor definitief belaste inkomsten op de opbrengsten uit de Belfius-winstbewijzen. Het ACW legt zich neer bij de beslissing van de BBI. Maar daarmee is de vereffening van Arco, als gevolg van het Dexia-krach, nog lang niet voltrokken en blijven 800.000 Arco-coöperanten in het ongewisse over de depositogarantie die hen in oktober 2011 werd verstrekt door de regering in lopende zaken van premier Yves Leterme (CD&V).

De Arco-coöperanten kregen een garantie van maximaal 100.000 euro. Maar die waarborg wordt aangevochten door leden van de Vlaamse Federatie van Beleggers (VFB) en institutionele beleggers als Ogeo Fund, het op vier na grootste Belgische pensioenfonds en een vennootschap van de door de PS gecontroleerde Luikse intercommunale Tecteo. Zij oordelen dat hier sprake is van een ongelijke behandeling, omdat de Arco-coöperanten als spaarders en niet als aandeelhouders worden beschouwd.

De Vlaamse kamer van de Raad van State heeft intussen geoordeeld dat de regering in lopende zaken, het advies van de Nationale Bank volgend, die waarborgregeling bij hoogdringendheid mocht uitschrijven. De vraag of er sprake is van discriminatie tussen coöperanten en de andere Dexia- aandeelhouders moet weliswaar eerst aan het Grondwettelijk Hof worden voorgelegd.

Los van die procedures houdt ook de Europese Commissie de depositogarantie tegen het licht, om na te gaan of die strookt met de concurrentieregels. Zolang de Europese Commissie geen oordeel heeft geveld, mag de waarborgregeling niet worden uitgevoerd, zelfs al zou die intussen door het Constitutioneel Hof en de Raad van State worden bekrachtigd.

Doodskleed

Een coöperatieve vennootschap is een wendbaar vehikel om op zeer korte termijn kapitaal in te zamelen. Eind van de jaren 90 haalde Arco in enkele maanden tijd 10 miljard frank op via de coöperatieve Bacob Bank, die na een mutatie tot Artesia Bank in Dexia stapte. Ondanks herhaalde waarschuwingen van eigen kaderleden werd ruim 90 procent van die Arco-activa in Dexia-aandelen omgezet. Op dat moment bleef van de originele coöperatieve gedachte weinig meer over. Arco werd gewoon een kapitalistische vennootschap verdwaald op het terrein dat het hare niet was.

Dat men via de coöperaties de financiële structuren kan veranderen, is al vaker een illusie gebleken. De Gentse socialist Edward Anseele dacht daarmee en met zijn Belgische Bank van de Arbeid ‘het doodskleed van de kapitalisten’ te kunnen weven. Nog voor de Eerste Wereldoorlog waarschuwden zijn partijgenoten Hendrik De Man, Louis de Brouckère en zelfs Emile Vandervelde tot grote woede van Anseele, voor de ontsporingen van het arbeiderskapitalisme dat de Gentenaars propageerden. In 1934 viel de Bank van de Arbeid om, net als Arco het slachtoffer van eenzijdige en gevaarlijke investeringen.

Om het geld van de kleine spaarders van de Bank van de Arbeid te redden moest de Belgische overheid bijspringen, eerst via de Spaar- en Lijfrentekas, later via het Nationaal Bureau voor de Kleine Spaarders. Een jaar later moest de regering van Charles de Broqueville die oefening herhalen omdat de Middenkredietkas van de Boerenbond uit de sporen liep.

Uit die periode dateert het eerste Koninklijk Besluit dat de scheiding maakte tussen depositobanken en zakenbanken. Die scheiding werd in de jaren 90 onder Europese druk ongedaan gemaakt door de regering van Jean-Luc Dehaene.

Al die pijnlijke ervaringen, van de Bank van de Arbeid tot Arco, zetten kennelijk geen rem op dat soort coöperatieve initiatieven. Nochtans zijn het veelal de coöperanten die, als een coöperatief avontuur faliekant afloopt, achteraan in de rij op de terugbetaling van hun spaarcenten moeten wachten. Als de overheid al niet moet ingrijpen om, al was het maar gedeeltelijk, het patrimonium van de betrokken spaarders te vrijwaren.

Zo dreigen de coöperanten van Groenkracht, eveneens aangelokt door de coöperatieve illusie, mee op te draaien voor het noodlijdende Electrawinds, dat door de bestuurders van hun coöperatieve op gulle wijze van achtergestelde leningen werd bediend. In tegenstelling tot de coöperatieve banken wacht de coöperanten die in Groenkracht investeerden geen depositogarantie.

‘Kortzichtige grootbankiers’

Eerder dit jaar werd met veel enthousiasme New B opgericht, een coöperatief bankproject dat een duurzaam alternatief wil zijn voor ‘de kortzichtige grootbankiers’.

Op de webstek van NewB getuigt sp.a-kamerlid Dirk Van der Maelen: ‘Als lid van drie parlementaire commissies die de bankencrisis onderzocht hebben, heb ik mijn vertrouwen in de bankensector verloren. Mijn spaargeld krijgen ze niet meer. Ik wil een coöperatieve bank die ons spaargeld op een maatschappelijk verantwoorde wijze inzet voor de versterking van onze samenleving.’

Bij de organisaties die NewB steunen zal Van der Maelen nogal wat gelijkgestemden vinden, zoals ABVV en FGTB, 11.11.11, Greenpeace, Vredeseilanden en de Gezinsbond. Ook present is de groene vleugel van het ACV-ACW, kennelijk niet afgeschrikt door het Arco-debacle. LBC-voorzitter Ferre Wyckmans kreeg zelfs een plaats in het NewB-bestuur.

En NewB ziet het groot en wil naar ‘een versnelling hoger’ dan Triodos en VDK. Een van de initiatiefnemers liet in interviews optekenen dat NewB via het internet een brede dienstverlening met alle gewone bankproducten wil leveren en dat op een nationale schaal. Bovendien mikt NewB op middelgrote investeringen, vooral in projecten voor duurzame, groene energie.

Hoe NewB, met zijn 43.000 coöperanten, dat allemaal wil realiseren, blijft erg onduidelijk. Momenteel ogen de schulden van New B indrukwekkender dan het bijeengehaalde kapitaal. Die schuld dreigt tegen eind volgend jaar vele miljoenen te bedragen. En dan heeft NewB nog niet eens een bankstatuut. Het is zelfs lang niet zeker dat NewB de toelating krijgt om het broodnodige vers kapitaal op te halen.

Triodos, dat zoals andere coöperatieve banken vooral belegt in veilige obligaties van Westerse landen en sporadisch ook in de zwaar gesubsidieerde groene energiewinning, kan zich tenminste beroepen op de expertise van certificaathouders als Rabobank en Delta Lloyd. NewB ontbeert die expertise en moet op zoek naar de steun van een echte financiële instelling. Maar in het huidige omstandigheden en met de strenge kapitaalvereisten waar de banken voortaan aan moeten voldoen, lijkt het uitgesloten dat op korte termijn zo’n partner wordt gevonden.

Om al die redenen lijkt het verstandig om de plannen van NewB in sluimerstand te zetten, zo niet af te blazen. Al was het maar om nieuwe ongelukken te voorkomen en te verhinderen dat spaargeld van kleine coöperanten over de balk wordt gegooid. Aan een doortastende controle op de banken en waar nodig een kordaat ingrijpen door de overheid, volstaan echt wel als garantie voor de gewone spaarder. Daar dient die overheid ook voor.