De postkoets justitie kan niet op een autosnelweg

Door Geert Lenssens, advocaat. Trad op in financiële dossiers zoals Lernout & Hauspie, Citibank en nu Fortis.

Anita Harrewyn, de procureur-generaal bij het hof van beroep in Gent, bindt in het jaarverslag van het Gentse parket-generaal even moedig als terecht de kat de bel aan. (De Tijd, 5 juni) Onze hoven en rechtbanken kunnen al geruime tijd relatief complexe strafzaken niet meer afhandelen binnen een redelijke termijn. Dat betekent dat ons rechtssysteem failliet gaat en dat de complexe en georganiseerde criminaliteit haar gang kan gaan.

Telkens is de burger het kind van de rekening. Want sommige van die misdrijven leveren hem behoorlijk schade op, die hij niet kan verhalen. Er ontstaat ook een enorme tegenstrijdigheid, want wee zijn gebeente als hij zelf een verkeersovertreding begaat. Dan is justitie er als de kippen bij om hem de rekening te presenteren. Maar het ergste is dat het vertrouwen in het rechtssysteem mee daardoor een absoluut dieptepunt bereikt.

De recente uitbreiding van het systeem van minnelijke schikkingen is duidelijk bedoeld als camouflage om het mank lopende systeem aan het zicht te onttrekken. Een gevaarlijk lapmiddel, want het kan leiden tot een vorm van verslaving. Het geeft het systeem een korte boost, maar nadien volgt de kater. Want er ontstaat een justitie voor vermogenden die de rest van de bevolking discrimineert. Bovendien kunnen de genieters van zulke moderne aflaten in de verleiding komen om gewoon verder te doen, want aflaten kopen blijkt goedkoper dan de wet van in het begin te respecteren.

Wachten

Maar het probleem schuilt niet alleen in het strafrechtelijke. Er zit ook een belangrijke burgerlijke kant aan de medaille. In de zaak Lernout & Hauspie wachten ruim 20.000 aandeelhouders al bijna drie jaar op een zitting om over hun schadevordering te laten beslissen. De behandeling van de strafzaak zelf duurde tien jaar, en dat was puur te wijten aan het feit dat er maar één aanleg was (rechtstreeks voor het hof van beroep).

Er is in Gent voor die zaak niet alleen een personeelstekort. Het Belgische systeem kan zulke zaken gewoon niet aan. Je kan net zo goed een bos gaan rooien met een aardappelschillertje.

Er zijn nog andere voorbeelden. Als enkele duizenden bewoners met hun gezinnen de pech hebben om in de buurt van de plaats van een treinongeval te wonen en in een ondraaglijke onzekerheid over hun toekomstige gezondheid terecht te komen, dan kunnen zij dezelfde calvarieweg opgaan als zij verstrikt raken in het klassieke rechtssysteem.

De eerste zitting in het Fortis-dossier is op 27 september 2013. De overheid doet geen enkele inspanning om de aandeelhouders daarvan te verwittigen, terwijl de wet dat oplegt. Blijkbaar wil de overheid de Fortis-aandeelhouders beletten zich burgerlijke partij te stellen.

Justitie is een huis geworden dat al bijna 200 jaar wordt verbouwd. Kamertje hier, vertrekje daar. Een onontwarbaar en onoverzichtelijk kluwen, een dwaaltuin waar sommigen nooit uit geraken. Alleen een radicale en verticale hervorming, waarbij de basisprincipes zelf worden herdacht, brengt een oplossing. Justitie moet terug naar haar essentie, en vastgeroeste ideeën moeten verdwijnen.

Schriftelijk

Eén daarvan is het dwangidee dat alles schriftelijk moet gebeuren. In grote strafdossiers wordt járen geschreven aan tienduizenden of honderdduizenden bladzijden, en dan pas start het eigenlijke proces. Natuurlijk moet er basisonderzoek gebeuren, maar men zou net als in andere landen veel sneller moeten overschakelen op het onderzoek ter zitting met kruisverhoren. Zoiets vraagt op zijn beurt een andere visie op de organisatie van zittingen en op de taak van de rechter en het openbaar ministerie.

Ook de functie van de onderzoeksrechter moet worden herdacht. De onderzoeksrechter moet nu noodgedwongen alles in zijn eentje doen, en bijvoorbeeld een ingewikkelde financiële zaak combineren met een moord in een bordeel.

En waarom krijgt de burgerlijke partij geen - van de strafzaak afgescheiden - procedure zoals in de Verenigde Staten? Die partij moet dan wel over een heel assortiment nieuwe bewijsmiddelen kunnen beschikken.

Dit zijn slechts enkele ideeën. Er is nood aan een groep moedige visionairen die het hele systeem durven te herdenken, met de logica van het iPhone-tijdperk voor ogen. Het wordt tijd dat de postkoets naar het museum wordt verbannen.