De wereldeconomie kantelt

Door Georges Soros, voorzitter van Soros Fund Management en van Open Society Foundations

Nu 2013 ten einde loopt, hebben de pogingen om de economische groei aan te wakkeren wereldwijd gunstige effecten, behalve in de eurozone. Alle wenkende problemen voor de wereldwijde economie hebben een politiek karakter.

Na 25 jaar stagnatie poogt Japan zijn economie aan te jagen met een versoepeling van het geldbeleid op ongeziene schaal. Het is een gedurfde onderneming: snelle groei kan de rente omhoog jagen en de schuld onbetaalbaar maken. Maar premier Shinzo Abe neemt liever dat risico dan Japan te veroordelen tot een langzame dood.

De Europese Unie stevent op haar beurt dan weer af op een langdurige stagnatie waaraan Japan zo wanhopig probeert te ontsnappen. De inzet is hoog: nationale staten kunnen verloren decennia overleven, maar de EU - een onvolledige bundeling van nationale staten - kan gemakkelijk vernietigd worden.

Het ontwerp van de euro, gemodelleerd op de Duitse Mark, heeft een fataal gebrek. Door een gemeenschappelijke centrale bank te creëren zonder een gemeenschappelijke schatkist te hebben, worden overheidsschulden in een munt uitgegeven die niemand controleert, en dat kan leiden tot wanbetaling. Als gevolg van de crisis van 2008 werden sommige lidstaten overladen met schulden en de risicopremie maakte de scheiding in de eurozone tussen de rijke en de arme staten permanent.

Dat effect had kunnen worden vermeden door de obligaties van de lidstaten te vervangen door euro-obligaties. De Duitse kanselier, Angela Merkel, wees dat plan radicaal af. Die beslissing getuigt van een veranderde houding van Duitsland ten opzichte van de Europese integratie. Voor de hereniging van Duitsland was het land de motor van de integratie. Door de hoge kosten van de hereniging willen de Duitse belastingbetalers nu voorkomen dat ze de diepe zakken van de schuldenaarsstaten worden.

Na de crash van 2008 drong Merkel erop aan dat ieder land moest letten op de eigen financiële instellingen en dat de overheidsschuld volledig terugbetaald moest worden. Zonder het te beseffen herhaalt Duitsland de tragische vergissing van de Fransen na de Eerste Wereldoorlog. Het aandringen van de toenmalige Franse premier Aristide Briand op herstelbetalingen leidde toen tot de opkomst van Hitler, zoals het beleid van Merkel nu aanleiding geeft tot het opkomen van extremistische bewegingen in Europa.

De huidige manier om de euro te bestieren is blijvend omdat Duitsland nooit meer dan het minimum zal doen om de euro te redden en omdat de financiële markten en de Europese overheden de landen zullen bestraffen die dat beleid durven uit te dagen. Niettemin is de acute fase van de eurocrisis voorbij. De Europese financiële overheden hebben tactisch erkend dat het besparingsbeleid contraproductief is en leggen niet langer bijkomende begrotingsvoorwaarden op. Dat heeft landen met een overmatige schuld wat ademruimte gegeven en de markten gekalmeerd.

De volgende crisissen zullen een politieke oorsprong hebben. Dat wordt al duidelijk omdat de EU zo naar binnengekeerd is, dat ze niet kan antwoorden op externe dreigingen, of ze nu uit Syrië of uit Oekraïne komen. Maar de vooruitzichten zijn verre van hopeloos. De herleving van de Russische dreiging kan de overheersende trend naar Europese desintegratie stoppen.

De belangrijkste bedreiging voor de wereld is evenwel niet de euro, maar China. Het groeimodel, verantwoordelijk voor de snelle opkomst, verliest aan kracht. Het Chinese model stoelde op de financiële repressie van de gezinnen om zo de groei van export en investeringen te stimuleren. Als gevolg daarvan is het aandeel van de huishoudens gekrompen tot 35 procent van het bbp en zijn de gedwongen spaartegoeden niet langer voldoende om het huidige economisch model te financieren.

Er zijn angstaanjagende gelijkenissen met de financiële situatie in de VS die leidde tot de crisis van 2008. Maar er is een belangrijk verschil. In de VS domineren de financiële markten de politiek. In China is de staat eigenaar van de banken en de bulk van de economie. En de Communistische Partij controleert de overheidsbedrijven.

De Chinese centrale bank is zich bewust van dat gevaar. Daarom remde ze de groei van de schuld af in 2012. Maar toen de economie in de problemen kwam, eiste de partij haar suprematie op. In juli 2013 beval de Chinese leiding de staalfabrieken weer op te starten en moest de centrale bank de kredietverstrekking versoepelen.

Nu hadden de Chinese leiders gelijk om groei voorrang te geven op de structurele hervormingen omdat hervormingen en besparingen leiden tot deflatie. Maar er is een onopgeloste contradictie in het gevoerde beleid: het heropstarten van de industriële productie leidt tot een overmatige schuldopbouw die niet jarenlang aangehouden kan worden. De manier en het tijdstip waarop het probleem opgelost zal worden, zal verstrekkende gevolgen hebben voor China en de rest van de wereld. Geslaagde hervormingen zullen het leiderschap van China versterken, een mislukking zal de geloofwaardigheid van het regime verzwakken, wat zal leiden tot repressie in eigen land en confrontatie in de rest van de wereld.

Copyright: Project Syndicate