Het IMF waarschuwt en spoort aan. Bedien het dan ook op zijn wenken.

Door Martin Wolf, hoofdcommentator economie Financial Times

In zijn relaties met zijn machtigste klanten heeft het Internationaal Monetair Fonds ‘het recht om geraadpleegd te worden, om aan te sporen en om te waarschuwen’. Zo beschreef Walter Bagehot, de grote victoriaanse economische journalist, de rol van de Britse monarchie in de 19de eeuw. Op de jaarvergaderingen in Tokio heeft het IMF precies die rol gespeeld. Maar waar het nu op aankomt, is dat zijn leden, en bovenal de VS en Duitsland, gevolg geven aan de waarschuwingen en aanmoedigingen die ze hebben gekregen.

Het IMF waarschuwde in zijn World Economic Outlook - de herfstvooruitzichten voor de wereldeconomie - immers dat ‘het herstel verder gaat, maar verzwakt is’. In de ontwikkelde economieën is de groei nu te laag om een groot verschil te maken voor de werkloosheid. En in de grote opkomende landen is de sterke groei ook verminderd.

Waarom de groei vertraagt in de ontwikkelde landen is geen geheim: budgettaire sanering, zwakke financiële systemen en allesoverheersende onzekerheid. Die toxische cocktail is uitermate bedreigend in de eurozone, waar exportlanden getroffen worden door de krimpende economie van hun grote handelspartners. Zoals het recentste rapport over de financiële stabiliteit toont, komt de kapitaalvlucht uit de perifere eurozonelanden neer op 10 procent van het bruto binnenlands product (bbp) van die periferie. Zonder steun, vooral van de Europese Centrale Bank (ECB), zouden die landen kapitaalcontroles hebben moeten instellen. Wellicht zouden ze zelfs de eurozone verlaten hebben. De angst voor desintegratie blijft overheersen.

So far, so bad. Maar zelfs die moedeloos makende vooruitzichten leiden tot twee mogelijke optimistische veronderstellingen. De eerste is dat de VS hun ‘budgettaire klip’ vermijden en dus niet opbotsen tegen hun schuldlimiet die de ruziënde wetgevers hebben gecreëerd. Als ze niet uit hun begrotingsimpasse geraken, zou dat een krimp betekenen van 4 procent van het Amerikaanse bbp. Wie goed bij zinnen is, kent het resultaat: een diepe recessie en misschien wel regelrechte deflatie. Kunnen de Amerikaanse wetgevers zo dom zijn?

De tweede optimistische veronderstelling is dat ‘de Europese beleidsmakers bijkomende maatregelen nemen voor meer bijsturing van de lidstaten en voor meer integratie van de eurozone. De geloofwaardigheid van het beleid en het vertrouwen zullen dan geleidelijk verbeteren.’ Zullen de Europese beleidsmakers zo vastbesloten handelen? Je vraagt het je af, ook al handelden ze onlangs wel vastbeslotener dan vroeger.

Te snel saneren

Tot daar de waarschuwingen. Wat met de aansporingen? Het IMF beweert boudweg en controversieel dat de budgettaire multiplicatoren in de Grote Recessie veel hoger waren dan normaal. Dat zou niet hoeven te verbazen, aangezien de keynesiaanse voorwaarden - rentes dicht bij nul en kredietschaarste - nu aanwezig zijn. Het IMF besluit dat de multiplicatoren tussen 0,9 en 1,7 lagen, in plaats van de 0,5 waar standaard van uitgegaan wordt. Dat betekent dat als de begroting krimpt met 5 procent van het bbp (ruwweg het cijfer dat van Spanje wordt verwacht voor 2009-2013), het bbp dan 5 tot 9 procent zakt. Als dat allemaal klopt, zou ook het begrotingstekort niet verbeteren, aangezien de inkomsten dalen en de uitgaven stijgen.

Te snel budgettair saneren is dus waarschijnlijk zeer beschadigend. In een zinnige wereld zouden beleidsmakers op korte termijn sterke budgettaire steun geven aan de economie en robuuste inspanningen doen om de zwakke en met schulden overladen privésectoren te genezen. Ze zouden ook forse inspanningen leveren voor structurele hervormingen. En bovendien zouden ze begrotingsdoelstellingen vooropzetten in structurele termen, niet in nominale.

Waartoe spoort het IMF nog aan? Vooral tot het elimineren van de ‘staartrisico’s’, zeer kleine risico’s op zeer grote rampen.

De VS moeten daarom uit hun begrotingsimpasse geraken en met een plan voor budgettaire steun op korte termijn komen en met structurele budgettaire hervormingen. Die combinatie zou wel eens een verrassend sterke groei kunnen opleveren. Immers, de woningmarkt is gestabiliseerd, de privésector is zich al een hele tijd van zijn schuldoverlast aan het ontdoen en de Amerikaanse centrale bank belooft volgehouden steun voor herstel.

Bankenunie

Voor de eurozone zie ik drie stappen. De eerste is verder doen met hervormingen op de lange termijn, waarvan de belangrijkste de ‘bankenunie’ is. Het is immers een poging om de banden tussen de zwakke overheden en de banken door te knippen.

De tweede stap is overeenstemming met Spanje bereiken over een programma in de zeer nabije toekomst. De ECB zou dan haar nieuw beleid van ‘outright monetary transactions’ (waarmee ze onder bepaalde voorwaarden obligaties van belaagde landen kan opkopen en zo de wurgrente verlagen) moeten inzetten om de rente op overheidsschulden te verlagen naar ongeveer 3 procent. Maar vandaag lijkt Duitsland Spanje te gijzelen om vooruitgang te kunnen boeken rond Griekenland. Dat is de kar voor het paard spannen. De eurozone kan de kwestie Griekenland enkel oplossen als ze de verdediging voor andere landen heeft versterkt. Voor Griekenland zelf is er nog eens een grote schuldherschikking nodig. Het IMF moet zich hoeden voor een nieuw programma voor Griekenland als dat land niet zorgt voor een houdbaar schuldprofiel. Als dat er niet is, zullen er ook geen privé-investeringen komen.

De laatste stap is bijsturing en groei. Een belangrijk cijfer in de vooruitzichten van het IMF laat zien dat de tekorten op de lopende rekeningen van de schuldenlanden zullen verdwijnen naarmate hun economie krimpt. Maar de overschotten van de schuldeisende landen zullen niet wegsmelten. Dat komt neer op een beggar-my-neighbour-attitude voor de wereld: landen die hun economisch beleid voeren op de kap van een ander. Het is niet alleen onbillijk, maar voor de eurozone en voor de wereld is het ook essentieel dat er een gezonde vraag blijft bestaan.

Het IMF heeft gewaarschuwd en aangespoord. De waarschuwing is dat de wereldeconomie zwak is en zonder actie nog zwakker kan worden. De aansporing is de overtuiging dat de wereldeconomie sterker kan worden als de machtigen iets ondernemen. En aan macht kleeft verantwoordelijkheid. Schiet nu dus in gang.