Triestige kerkhoven bieden geen troost

De periode rond 1 november is het moment bij uitstek dat mensen hun doden herdenken. Christelijk of niet, de meesten trekken daarvoor naar het kerkhof. Maar die kerkhoven lijken hoe langer hoe meer op de dorpen en de steden van Vlaanderen. Los van een pittoresk hoekje hier of daar primeren andere ‘landschapselementen’, meestal opgetrokken uit baksteen en beton. Intriest zijn de betonnen prefabbakjes met urnen, de kale strooiweiden en de scheve, slecht gefundeerde kerkhofstenen.

Wat er wel is, biedt geen troost. Wat er niet is, zou dat wel kunnen doen. Geen bomen meer die de novemberwind tegenhouden, geen sfeerverlichting die bezoek op alle uren van de dag of de avond mogelijk maakt, geen overdekte ontmoetingsplek, geen rustige perspectieven, geen mooie verhalen op steen. Voor een kerkhof waar dat wel het geval is, moeten we naar Laken of naar Sint-Amandsberg. Maar als we niet opletten, vallen die binnenkort ook verwaarloosd uiteen.

Het kerkhof is zelden een parkje, een rusttuin. Hier is een belangrijke taak voor de lokale overheden weggelegd. Beperken zij hun beleid tot het snoeien van de haagjes en het kort houden van het gras, of zijn ze bereid een toekomst te geven aan onze overledenen? Een beetje landschapsarchitectuur kan de grauwe afspiegelingen van de dood omvormen tot parken van groen, rust en hoop. Die ruimtes kunnen in de toekomst bezinningsruimtes in open lucht zijn.

Er zijn al enkele - veel te zeldzame - initiatieven, zoals dat van het gemeentebestuur van Scherpenheuvel-Zichem. In een tijdsbestek van vijf jaar wil men er de zielloze kerkhoven omvormen tot ‘begraafparken’. De bedoeling is ontmoetingsplaatsen te creëren waar rust, sereniteit en bezinning centraal staan. De uitwerking zal verlopen in verschillende fases. Groen en wandelpaden staan centraal, samen met de restauratie van de historisch belangrijke graven.

Lokale besturen die inspiratie zoeken, moeten eens over het muurtje kijken naar het nieuwe kerkhof van Sint-Niklaas, ontworpen door architecten Claus & Kaan uit Nederland, en de begraafplaats Hoog-Kortrijk door Associato Secchi & Vigano, architecten en stedenbouwkundigen uit Italië. Ongelooflijk sterke prestaties die van een kerkhof een uitnodigende plek maken. Het worden open ontmoetingsplaatsen tussen levenden en doden, mogelijk gemaakt door hoogwaardige architectuur en groen. Dat soort kerkhoven beschermt trouwens zichzelf. Door hun netheid en frequent bezoek bieden ze een antwoord op het kerkhofvandalisme. Elk jaar halen vernielde graven het nieuws. Het is afdoende aangetoond dat vandalen terugschrikken van netheid en licht.

Luc Vanmuysen is architect bij A2O-architecten