Moties van wantrouwen

De Duitse krant Handelsblatt brengt dit weekend op de cover een paginagrote foto van kanselier Angela Merkel met de Wagneriaanse titel ‘Merkeldämmerung’. Bas Kurstjens van De Tijd twitterde de voorpagina in voorpremière.

De ‘Merkeldeemstering’ lijkt niet alleen voor Handelsblatt, maar ook voor nogal wat Duitsers een vaststaand feit. Zeker nadat haar partij CDU vorige zondag bij de deelstaatverkiezing in Mecklenburg-Voorpommeren van de tweede plaats werd verdrongen door Alternative für Deutschland (AfD).

Die partij, omschreven als rechts-populistisch, stootte eerder dit jaar door in drie andere deelstaten: Baden-Württemberg, Rijnland-Palts en Saksen-Anhalt. Ze brak er telkens de regerende coalities.

Toen hoogleraar economie Bernd Lucke de partij oprichtte, was AfD een anti-europartij die vooral kiezers wegzoog van de liberale FDP. Lucke, ooit verkozen voor het Europees Parlement, verliet AfD nadat die zich had ontpopt tot een xenofobe, anti-westerse en opmerkelijk genoeg proRussische partij. In Mecklenburg-Voorpommeren was de ‘Ostalgie’, de nostalgie naar de oude communistische DDR, een van haar doeltreffendste verkiezingsthema’s.

De socialistische SPD verloor in Mecklenburg-Voorpommeren 5,2 procent. De terugval van het rabiaat linkse Die Linke was van dezelfde orde. De aanhang van Die Grünen werd gehalveerd en die van de neonazi’s van de NPD weggeveegd.

Het verlies van de CDU bedroeg iets meer dan 4 procent. Toch heette de uitslag ‘een bloedbad’, ‘een blamage’ en ‘een oorvijg’ voor Angela Merkel. Het rurale Mecklenburg-Voorpommeren is het thuisland van de kanselier.

Die teneur werd ook hier en in de rest van Europa overgenomen. ‘Alleen in Vlaanderen blijft een overgroot deel van de journalisten achter Merkel staan’, noteerde staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) op zijn blog.

De ‘electorale oplawaai’ maakt het volgens hem duidelijk dat de Duitsers hun bekomst hebben van Merkels asielpolitiek, en dat N-VA-voorzitter Bart De Wever met vertraging gelijk krijgt. Want als Merkel de steun van haar Beierse zusterpartij CSU verliest, die bijzonder nerveus wordt, heeft ze geen politieke toekomst meer.

In Duitsland en in de rest van de Europese Unie wordt na de jongste verkiezingsnederlaag openlijk gerekend en - afgaand op de reactie van Francken - zelfs gehoopt op het nakende vertrek van kanselier Angela Merkel. Maar wie de uitslagen van de afgelopen deelstaatverkiezingen van nabij bekijkt, merkt dat de Duitse linkerzijde met een nog groter probleem zit.

In Frankrijk weten ze daarover mee te praten. Daar forceerde de socialistische president François Mitterrand in 1982 de toegang tot de media voor het Front National van Jean-Marie Le Pen. Hij hoopte het rechtse kamp te verdelen. Daarna zagen eerst de communisten en daarna vooral de socialisten hun achterban gestaag wegstromen naar extreemrechts. In die mate dat het FN vandaag de samenhang van de PS bedreigt.

De terugval van links was ook duidelijk in vorige deelstaatverkiezingen. Zowel de SPD als de Bündnis 90/Die Grünen kreeg forse klappen, terwijl de terugval van het CDU beperkter was. In die mate dat de uitslagen niet meteen als een afwijzing van Merkels asielpolitiek werden beschouwd, tenzij door de grote winnaar AfD.

Vitale kwestie

Net als in de vorige deelstaatverkiezingen leverde vooral links in Mecklenburg-VorPommern, de enige deelstaat waar tot vorige zondag neonazi’s in het parlement zetelden, een aanzienlijk pak stemmen aan de ultrarechtse AfD.

Het is dus niet verwonderlijk dat SPD-voorzitter en vicekanselier Sigmar Gabriel snel de schuld in de schoenen van Merkel schoof, door haar in zijn ogen al te genereuze ‘Wir schaffen das’-aanpak van de asielcrisis. Een aanpak waarvan de SPD-aanhang kennelijk niet is gediend.

Gabriel, die ook minister van Economie en Energie is, legde de Bundestag prompt een solidariteitspact voor, ten gunste van de autochtone Duitsers die het moeilijk hebben. Gelet op de toestand met de vluchtelingen komt het erop aan de Duitse samenleving bijeen te houden, benadrukte Gabriel. Hij had het over ‘een vitale kwestie’. ‘Want de concurrentie op de arbeids- en de woningmarkt, de kwaliteit van de scholen en de criminaliteit in achtergebleven stadswijken treffen vooral de verarmde inlanders.’

Daarmee geeft Gabriel aan dat de asielcrisis niet de belangrijkste oorzaak van de opmars van AfD is. De asielcrisis komt in Duitsland net als in de rest van de Europese Unie boven op andere problemen. Begin dit jaar wees Gabriels collega, minister van Financiën Wolfgang Schäuble, op een bijzonder pijnlijke kwestie.

Volgens Schäuble is de Europese Centrale Bank (ECB) met haar rentepolitiek niet alleen verantwoordelijk voor de problemen van de banken en de financiële sector. De ECB slaat met haar financiële repressie ook een gapend gat in het spaargeld en de pensioenplannen van de middenklasse. Voor de Duitse spaarders en kleine beleggers gaat het om een verlies van ruim 10 miljard euro per jaar, berekende het Institut der deutschen Wirtschaft.

Op die manier worden ook elders in Europa kiezers naar anti-Europapartijen gedreven en wordt elke verkiezing een motie van wantrouwen tegen de Europese instellingen. Schäuble kreeg gelijk, want de aanhang van AfD, een catch-allpartij, bestaat niet alleen uit verpauperde laaggeschoolden. De rechtspopulisten trekken ook hooggeschoolden aan. De eerste zorg van de AfD-kiezers behelst overigens niet de asielzoekers, maar de tewerkstelling.

Furieus

ECB-voorzitter Mario Draghi reageerde furieus op Schäubles bewering, die hij afdeed als een aanval op de onafhankelijkheid van de ECB. Die lagere rente is nodig om de inflatie op te krikken, antwoordde hij. Al heeft de Europese Centrale Bank de afgelopen vijf jaar die verwachting nooit ingelost.

Alleen de EU-lidstaten doen voorlopig hun voordeel met de negatieve rente. Op die manier blijft de overheidsschuld nog net beheersbaar. Maar nu al piekeren ze zich bij de ECB in Frankfurt suf over hoe ze de bocht naar een hogere rente kunnen inzetten. Dan kunnen voor de landen met een hoge schuld, zoals België, de moeilijkheden echt beginnen.

De verzekeraar AXA ontslaat binnenkort honderden werknemers. AXA is een van de slachtoffers van de roekeloosheid van Draghi, op wie geen enkele Europese instantie vat lijkt te hebben en wiens uitspraken dogma’s zijn. De rentepolitiek van de ECB gecombineerd met de Europese begrotingsoekazes, die worden bewaakt door de cerberussen van Eurostat, vormt een verwoestend bijtmiddel.

Dat beseffen ze eindelijk ook in Brussel. Onlangs liet Europees Commissaris Marianne Thyssen voorzichtig verstaan dat er in de Commissie wordt gedacht aan een eventuele versoepeling van de begrotingspolitiek. Die zou toelaten dat overheden opnieuw investeren. Maar de schade die intussen aan het Europese sociale model werd toegebracht, is aanzienlijk.

Dat laat zich ook in België gevoelen. Volgens De Tijd ligt de Belgische federale regering 1,4 miljard euro achterop met haar besparingen. Binnenkort moet de regering van premier Charles Michel melden dat het werkelijke begrotingstekort 3 procent van het bruto binnenlands product bedraagt, vrezen Europese insiders. Die belastingverlaging zal dus nog even worden uitgesteld. Nieuwe besparingen wachten niet.