Angst

Door Carsten Brzeski, hoofdeconoom bij ING Duitsland

German Angst staat voor de Duitse terughoudendheid, en Wikipedia omschrijft het zelfs als een ongegronde diffuse angststoornis. Die Duitse angst manifesteert zich weer. Volgens een recente enquête zijn de Duitsers sinds lang zo bang niet meer geweest. Bang voor de toekomst, bang voor vluchtelingen, bang voor terrorisme, bang voor geopolitieke onzekerheid. Bang, ondanks het feit dat het economisch beter gaat dan ooit tevoren. Als je veel hebt, heb je ook veel te verliezen.

De opmars van het nationalistische AfD, vooral in Oost-Duitsland, valt door die angst te verklaren. AfD speelt met deze angst. In Oost-Duitsland zijn nauwelijks buitenlanders of vluchtelingen. Maar juist in Oost-Duitsland zitten veel mensen die niet meeprofiteren van de economische welvaart. Daarbij komt dat veel Duitsers beginnen te beseffen dat in tijden van een mogelijk afzwakkende economie, van lage rente en van vergrijzing hun pensioenen allesbehalve veilig zijn. Wat zou er gebeuren mocht AfD in plaats van een stelletje ruziënde kopstukken ineens een charismatische leider hebben?

Angst kan bestreden worden door twee dingen: behoedzaamheid en positivisme. De bondsregering kan geen van die twee bieden. Het laatste is sowieso geen sterke karaktertrek van de Duitsers. Angela Merkel is de enige die nog probeert de rust te bewaren, maar de rest van de coalitie ruziet bijna zoveel als de top van AfD. Niet alleen over de juiste koers in de vluchtelingencrisis.

Verruwing

Overal in Duitsland verruwt het politieke debat. Het volgt de trend die in sommige buurlanden al 15 jaar geleden is begonnen. Een ruziënde regering kan maar weinig positiviteit bieden. Ruzie is geen visie en een scherpe toon geeft niet meer zekerheid.

In die sfeer van hoogoplopende politieke opwinding en toenemende angst van burgers voor de toekomst is het de vraag of Merkel volgend jaar bij de verkiezingen nog eens aantreedt. De jongste weken was vaak te horen dat het onzeker is of haar eigen partij, of haar zusterpartij de CSU, haar nog zou steunen.

Mijn voorspelling is dat Merkel de eer aan zichzelf houdt. Hoewel ze daarmee mogelijk wacht tot eind dit jaar. In die context krijgt haar uitspraak van een jaar geleden ‘dan is dat mijn land niet meer’ een heel andere betekenis.

Juist nu zou de onverstoorbare, maar dan van een duidelijke visie en plan voorziene Merkel het beste antwoord zijn op de opmars van AfD. De meeste Duitsers houden nog steeds van haar stijl, maar missen het gebrek aan duidelijkheid en zekerheid voor de toekomst. Mocht ze op de valreep alsnog duidelijkheid weten te bieden, met een positieve visie en een plan voor de aanpak van de vluchtelingenstroom en de toekomst van Europa, dan is er voor haar geen alternatief.

Merkel hoeft niet bang te zijn. Alles wat ze heeft bereikt, kan niemand haar nog ontnemen. Ze heeft niets te verliezen.