De balanceeract van Von der Leyen

Voor de twaalfde keer al sprak de voorzitter van de Europese Commissie het Europees Parlement toe bij het begin van het politieke jaar. Voor Ursula von der Leyen was het haar vierde en voorlopig laatste keer. Ten vroegste in juli 2024 spreekt ze opnieuw de plenaire vergadering in Straatsburg toe. Na de verkiezingen van juni moeten de nieuwe parlementsleden stemmen over een nieuwe Commissievoorzitter. Het is niet onwaarschijnlijk dat de Duitse christendemocrate een tweede termijn ambieert. Dat vooruitzicht wierp woensdag duidelijk zijn schaduw vooruit.

Industrie

Nooit eerder besteedde een State of the European Union zo uitgebreid aandacht aan de bekommernissen van de Europese industrie. Die staat van binnenuit onder druk door de klimaatmaatregelen, een krappe arbeidsmarkt en een gebrek aan competitiviteit. De uitdagingen van buitenaf zijn ook bekend: toenemende concurrentie van China, onder meer via goedkope elektrische auto’s.

Meerdere hoofdsteden willen dat de Commissie een tandje bijsteekt in de steun aan de industrie en technologie van Europese makelij. Ook de fractieleiders van de grootste politieke families hadden gewezen op het belang van een eigen Europese industrie, met name in de cleantech.

Von der Leyen had goed geluisterd, zo bleek, en probeerde met haar pleidooi zowel de lidstaten als centrumrechts én centrumlinks in het Parlement te vriend te houden. Voor een heuse Industrial Deal – naar analogie met de Green Deal – is het evenwel wachten op een nieuwe Europese Commissie.

Belgisch voorzitterschap

Nooit eerder verwees een State of the European Union zo veelvuldig naar een aankomend voorzitterschap. De Belgische politici, diplomaten en ambtenaren weten wat hen in de eerste helft van volgend jaar te doen staat.

De verwachtingen vanuit de Commissie zijn bijzonder hoog. Of het nu gaat om de laatste onderdelen van het migratiepact, een doorstart van de Europese sociale dialoog of een akkoord over de strategische agenda 2024-2029, de rol van België wordt cruciaal. Von der Leyen gaf in aanwezigheid van minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) een schot voor de boeg: ‘Think big and write our own destiny’.

Meer dan ooit was de State of the European Union een balanceeract. In haar verdediging van de Tunesiëdeal koos Von der Leyen de kant van centrumrechts en negeerde ze de striemende kritiek van de linkse fracties in het Parlement. En toen ze pleitte voor nieuwe uitbreidingen van de Unie kon ze in het Parlement op veel applaus rekenen, maar toonde ze tegelijk dat ze zich niet veel aantrekt van het voorbehoud in meerdere West-Europese landen.

Ook wat ze niet expliciet vermeldde, bleek een evenwichtsnummer. In haar pleidooi om natuur en landbouw te verzoenen, het enige deel van haar toespraak dat ze in het Duits uitsprak, liet ze de term ‘natuurherstelwet’ niet vallen. Iedereen begreep uiteraard waarover het ging.

Ze moet hopen dat de boeren in Duitsland haar boodschap evengoed hebben begrepen. Dat zal binnenkort blijken bij de deelstaatverkiezingen in Beieren, de heimat van haar partijgenoot Manfred Weber, de EVP-fractieleider die het verzet tegen de natuurherstelwet de voorbije maanden aanvoerde. En eventueel later in heel Duitsland, als Von der Leyen zich bij de Europese verkiezingen aan de kiezer presenteert.

Spitzenkandidat

Of ze in juni 2024 al of niet namens de EVP Spitzenkandidat wil zijn, kwamen we zoals verwacht niet te weten. Evenmin deed ze een oproep aan de politieke families om de komende maanden leading candidates aan te duiden. Dat deden haar voorgangers José Manuel Barroso en Jean-Claude Juncker in hun laatste State of the European Union wel.

Een niet oncontroversieel systeem verdedigen waarbij je zelf betrokken partij bent had wellicht meer kwaad dan goed gedaan. Precies het falen van het systeem van Spitzenkandidaten heeft Von der Leyen in 2019 aan het hoofd van de Europese Commissie gebracht (De EVP-spits was toen Weber, red.). In plaats van het systeem met woorden te verdedigen kan Von der Leyen alleen afdoende reageren in daden. Dat zou pas een echte Wiedergutmachung zijn voor de Europese democratie die ze hartstochtelijk zegt te verdedigen.

Ten laatste begin maart weten we of de Commissievoorzitter kans maakt om ook in de komende jaren de staat van de Europese Unie op te maken. Afspraak op het EVP-verkiezingscongres in Boekarest.