De Syrische fata morgana

Op X toonde Groen-boegbeeld Petra de Sutter zich euforisch na de plotse val van het meedogenloze Assad-regime in Damascus. Ze vond dat, na vijf decennia van angst en onderdrukking, een nieuw tijdperk was aangebroken voor de Syriërs. Dat er eindelijk weer hoop was voor een democratie die alle Syrische burgers vertegenwoordigt en minderheden beschermt. Die euforie getuigt van een ontwapenende naïviteit en een gebrek aan realiteitszin en inzicht in hoe machtsstructuren in het Midden-Oosten zich aanpassen aan veranderende omstandigheden.

Van democratie in Syrië zal nog lang geen sprake zijn. De situatie van de Syrische economie is ronduit apocalyptisch. Meer dan 80 procent van de bevolking leeft onder de armoedegrens. Volgens internationale studies kan de heropbouw tussen 500 en 1.200 miljard euro kosten. De massale vernietiging van strategisch belangrijke militaire en civiele infrastructuur, zoals de haven van Latakia door het Israëlische leger deze week, vergroot die kosten alleen maar.

Politiek schaakspel

Het ineengestorte leger kon de schendingen van de territoriale integriteit niet tegenhouden. Israëlische troepen bevinden zich minstens 14 kilometer in Syrië om een ​​bufferzone rond de bezette Golanhoogvlakte te creëren. Die Golanhoogten zijn Syrisch grondgebied dat Israël sinds de oorlog van 1967 illegaal bezet en dat Tel Aviv in 1981 formeel heeft geannexeerd.

In het noorden wil Turkije de aspiraties voor een separatistisch Koerdisch politiek project in de kiem smoren via het Syrische Nationale Leger (SNA), zijn voornaamste bondgenoot onder de Syrische rebellen. Maar ook met diverse groeperingen van extremistische islamisten actief in Syrië onderhoudt Ankara nauwe banden. En dan hebben we nog niets gezegd over de funeste rol van de Verenigde Staten, Iran en Rusland in het politieke schaakspel in het Midden-Oosten.

Totale mislukking

De val van de dictator is dus allerminst een prelude op een democratisering van Syrië. Toen in 2011 de Arabische volkeren in opstand kwamen tegen hun dictators leek er eindelijk een democratische verandering te komen. In februari 2012 hadden volksprotesten autocraten in Tunesië, Egypte, Libië en Jemen omvergeworpen, ze uitgedaagd in Syrië en Bahrein, en werd er massaal betoogd voor sociale en politieke hervormingen in Marokko, Algerije, Jordanië, Irak, Koeweit en Oman.

Maar waar de deur op een kier werd gezet voor democratische hervormingen, ging die vaak even snel weer dicht door interne verdeeldheid, externe inmenging en de volharding van de gevestigde macht. Anno 2024 is zelfs het Tunesische democratische experiment uitgedraaid op een totale mislukking.

De Amerikaanse politicoloog Daniel Brumberg typeert de Arabische staten als een mix van geliberaliseerde autocratieën en regelrechte dictaturen. De combinatie van gestuurd pluralisme, gecontroleerde verkiezingen en selectieve repressie is niet zozeer een overlevingsstrategie van autoritaire regimes, maar een eigen politiek systeem met een logica die tegen democratisering ingaat. Met de komst van de gerecycleerde Al Qaida-commandant Abu Mohammed al-Jolani als nieuwe leider in Damascus neemt de Syrische geschiedenis dus een wending die niet noodzakelijk beter zal zijn dan de vorige.

Geduld

Maar daarom is nog niet alle hoop verloren. ‘Mensen kunnen denken dat de regio stagneert, dat we eenvoudigweg zijn teruggegaan naar de slechte oude tijd van Hosni Moebarak (oud-president van Egypte, red.) of andere Arabische autocraten die voorbeelden van verstarring en stagnatie waren. Maar dat maskeert een heleboel veranderingen die in de regio plaatsvinden’, zegt Tarek Masoud, hoogleraar bestuurskunde en internationale betrekkingen aan de Harvard Kennedy School.

Misschien moeten we meer geduld hebben. Frankrijk deed er na de Franse Revolutie 159 jaar over voor het een volwaardige liberale democratie werd. Het kostte letterlijk bloed, zweet en tranen. Waarom zou dat anders zijn voor de Syriërs?