Doorbreek de dynamiek van de Koude Oorlog

Luuk van Middelaar is politiek filosoof 

De Russisch-Amerikaanse verhoudingen waren sinds lang niet zo gespannen. Onder de twistpunten Oekraïne en Syrië liggen grotere strategische vragen voor het Europese continent en het Midden-Oosten als geheel. In Syrië vult Moskou met een militair optreden ten gunste van Bashar al-Assad dag na dag het machtsvacuüm dat Washington na Afghanistan en Irak achterlaat.

Vervelend, maar wij Europeanen kunnen de Amerikanen moeilijk hun terughoudendheid verwijten zolang we zelf geen soldaten naar brandhaard Syrië sturen en ons tot de bommencampagne tegen IS beperken.

Daar zijn goede redenen voor. Uiteindelijk moet het conflict diplomatiek worden opgelost. In Oekraïne begon de escalatie met de Russische invasie van de Krim, twee jaar geleden. Het akkoord van februari 2015 in Minsk, toen Angela Merkel en François Hollande de leiders Vladimir Poetin en Petro Porosjenko tot een staakt-het-vuren in Oost-Oekraïne bewogen, is door beide partijen nog altijd niet geheel uitgevoerd. Dus blijven ook de EU-sancties tegen Rusland van kracht.

De Koude Oorlogdynamiek komt niet van één kant. Begin deze maand maakte het Pentagon bekend dat het Amerikaanse defensiebudget voor Europa op een vitaal punt wordt verviervoudigd. Na de intimiderende Russische vloot- en troepenbewegingen in 2014 ontwierp Washington een European Reassurance Initiative, jawel, een geruststellingsprogramma. De Polen en de Balten vreesden dat artikel 5 van de NAVO, de clausule van wederzijdse bijstand, bij een Russische aanval een dode letter zou blijken.

Obama ging in september 2014 in Estland speechen om die zorgen de kop in te drukken en deed er 800 miljoen dollar defensie-uitgaven in Oost-Europa bij. Die eenmalige som wordt in 2017 verviervoudigd tot structureel 3,4 miljard. Daarvan gaat dik 1 miljard dollar naar wapenopslag ter plaatse, zodat in geval van crisis alleen soldaten moeten worden ingevlogen.

Over de politieke en militaire gevolgen van dat gebaar wordt tot vandaag frappant weinig nagedacht. Wat betekent het voor de Europese veiligheid? Alles puur defensief, zeggen de Amerikanen. Dat zeggen de Russen ook. Inmiddels staat Rusland in Washington in de top vijf veiligheidsrisico’s, samen met China, Iran, Noord-Korea en IS. Westerse media bedrijven gretig een Koude Oorlogretoriek naar James-Bondmodel, met Poetin als duivel. Zulke verhalen worden deel van het probleem.

Recentelijk sprak Henry Kissinger in Moskou om de onlangs overleden oud-premier Jevgeni Primakov te eren. De oude strateeg ziet het wederzijdse wantrouwen toenemen. ‘In onze beide landen bestaat een neiging, zo niet het andere land, zeker zijn leiders te demoniseren.’ Kissinger wijt het aan de onderscheiden historische ervaringen en botsende wereldbeelden van Amerika en Rusland, een situatie die roept om onderhandeling en compromis. Maar op dit moment ontbreekt enig gedeeld strategisch kader voor zulke gesprekken.

Over Oekraïne zegt Dr. K. dat het ‘zo moet worden ingebed in de Europese en internationale veiligheidsstructuur dat het dient als een brug tussen Rusland en het Westen, eerder dan als een buitenpost van een van beide zijden’. Ook Syrië kunnen de VS en Rusland alleen samen oplossen.

Kissinger gold in de Koude Oorlog als hardliner, maar zocht altijd naar een diplomatiek evenwicht. Tevens heeft de 92-jarige oog voor het wisselende getij. De grootste dreiging vandaag is niet één dominante staat, maar een desintegrerende staatsmacht met terrorisme, migratie en anarchie als in het Midden-Oosten tot gevolg. Niet sterke tegenspelers zijn dus het risico, maar het verbrokkelen van het speelbord.

Daarop zinspeelde ook Medvedev in München, toen hij zei dat het Westen en Rusland riskeren over twintig jaar nog over hetzelfde te discussiëren. ‘Vooropgesteld dat er iets te discussiëren valt, aangezien discussie niet op de agenda staat van het Grote Kalifaat.’

Luuk van Middelaar is politiek filosoof en historicus in Brussel. Zijn column verschijnt tweewekelijks. Hij twittert via @LuukvMiddelaar.