Geef mensen een basisinkomen en vrijheid

Door Peter De Keyzer, chief economist BNP Paribas Fortis

Pensioenen, werkloosheidsuitkering, studiebeurs of bestaansminimum: de overheid geeft ons geld en vraagt maar één ding in ruil: de plechtige belofte om niet te werken. Of niet langer te werken. Wie dat toch zou doen, verliest zijn uitkering. Finland gaat daar komaf mee maken.

Elke burger krijgt vanaf eind 2016 een maandelijks basisinkomen van allicht 800 euro. Onvoorwaardelijk welteverstaan - of je wil werken, studeren, uitrusten of ondernemen, dat kies je vooral zelf. Finland staat niet alleen. Zwitserland houdt binnenkort een referendum over het basisinkomen. Ook Martin Ford, de winnaar van de Financial Times Business Book of the Year - ‘The Rise of the Robots’ - bepleit het basisinkomen in een wereld waarin automatisering menselijke arbeid onbetaalbaar en overbodig dreigt te maken.

Het basisinkomen zou enkele problemen in onze welvaartsstaat gelijktijdig aanpakken. In de eerste plaats de werkloosheidsval. Een winkelverkoopster met twee jonge kinderen verdient vandaag zowat 1.200 euro netto per maand. Als ze thuis blijft met een uitkering ontvangt ze 1.100 euro netto. Gaan werken betekent dus elke ochtend opstaan voor zowat 5 euro extra per dag. Wanneer ze werkt, is haar busabonnement niet langer gratis en stijgt de dagprijs voor de kinderopvang. Wie een volledige maand werkt tegen een laag loon, houdt netto minder over dan wie met een uitkering thuisblijft. Met een basisinkomen levert elk extra gewerkt uur ook extra inkomen op. De alleenstaande moeder die zelfs maar één uur per week werkt, houdt meer over dan degene die helemaal niet werkt.

Laaggeschoolden

Ook voor mensen met weinig vaardigheden biedt het basisinkomen een oplossing. Veel ongeschoolden kunnen te weinig om het brutominimumloon ‘waard’ te zijn. Iemand die maandelijks 700 euro aan toegevoegde waarde kan leveren, vindt vandaag geen officiële job. Een werkgever moet hem minstens het minimumloon van 1.500 euro bruto betalen. Dus blijft de laaggeschoolde in de inactiviteit met een uitkering van 1.100 euro. Een basisinkomen van 800 euro lost het probleem op voor werkloze en werkgever. De laaggeschoolde heeft een job en houdt veel meer over dan wie niet werkt. De werkgever kan iemand tewerkstellen tegen een loon dat het voor hem ook rendabel maakt.

Ook de overheidsadministratie zou radicaal eenvoudiger en goedkoper worden. Vandaag houdt een hele uitkeringsindustrie zich bezig met te controleren of mensen wel werkwillig zijn, of ze geen uitkeringen combineren, of ze wel in het juiste stelsel vallen, of ze niet samenwonen. En dan hebben we het nog niet over het schrappen, schorsen en terugvorderen van uitkeringen. Schrap al die voorwaarden en de administratie wordt eenvoudiger. Of je nu samenwoont, studeert, start als zelfstandige, opnieuw wil gaan studeren, 1 uur per week werkt of zeventig uur, 18 jaar bent of 78 - altijd en overal zou je recht hebben op een basisinkomen. Elk uur dat je werkt of onderneemt, levert je meer op dan wie niks doet.

Tegenstanders roepen dat een basisinkomen te veel kost en geen welvaart creëert. Alsof het huidige systeem perfect werkt. De overheid geeft op jaarbasis zowat 200 miljard euro uit voor een complex systeem dat niettemin heel veel mensen in de inactiviteit houdt, omdat het werken en ondernemen ontmoedigt.

Dat is dan ook de moraal van een basisinkomen. Als welvarend westers land zijn we rijk genoeg om solidair te zijn. Alleen zijn we vandaag alleen solidair als we ook kunnen bepalen wat andere mensen met hun leven doen. Je hebt alleen recht op geld als je kinderen hebt, op zoek gaat naar werk, als 65-plusser in je zetel blijft zitten, zonnepanelen op je dak legt of een elektrische auto koopt. Laat ons vooral solidair zijn. Maar geef iedereen tegelijk de vrijheid om vooral zélf zijn eigen keuzes te maken én de positieve zowel als de negatieve gevolgen van die keuzes te dragen.