Geen bricolage maar moonshots

Terwijl Joe Biden zijn inauguratiespeech uitspreekt, lees ik de laatste bladzijden van ‘A Promised Land’, het eerste deel van de biografie van Barack Obama. Het is moeilijk om onbewogen te blijven bij de ambities, dromen en plannen die hij formuleerde aan de start van zijn presidentschap. Absoluut, het Obama-presidentschap heeft niet gebracht wat velen verwacht hadden of zelfs maar een fractie van de ambities die hij zelf uitsprak.

En ja, een gevoel van ontgoocheling zal daarom blijven plakken aan de Obama-jaren. Maar die durf om een visie te formuleren die een natie inspireert en mobiliseert, contrasteert zo sterk met de politieke zonnepanelenbricolage in onze contreien dat het pijn doet. Niet alleen aan de ogen.

Biden, die veeleer bekendstaat om zijn pragmatisme en vaagheid, leerde van de jongere meester. Zijn presidentschap begint met een reeks kordate executive orders om enkele repareerbare idiotieën van Donald Trump ongedaan te maken. Hij formuleert fundamentele ambities die mensen inspiratie geven.

Ik geef het voorbeeld van zijn wetenschapsagenda. In een brief aan de pas aangestelde directeur voor wetenschap en technologie verwijst Biden naar de vier vragen die president Franklin D. Roosevelt in 1944 stelde aan zijn toenmalig wetenschapsadviseur. Die vier vragen zouden de basis vormen voor 75 jaar Amerikaanse wetenschappelijke en technologische dominantie.

Lees de vijf vragen die Biden stelt voor de toekomst en je kunt niet anders dan denken: ‘Ja, daar gaat het over. Dit is wat we nodig hebben. Hier wil ik deel van uitmaken’. Moonshots inspireren, geven energie en leiden tot een collectieve focus.

In haar nieuwe boek ‘Mission Economy: A Moonshot Guide to Changing Capitalism’, bespreekt Mariana Mazzucato de ruimtevaartmissies van de jaren 60 en hoe die de motor waren van innovatie in de daaropvolgende decennia. Ze pleit voor een nieuwe reeks moonshotinvesteringen om de maatschappelijke problemen aan te pakken.

Doe maar gewoon

Maar Vlamingen zijn nuchter. Voetjes op de grond. Als we grote woorden lezen, hebben we snel de neiging om die naar beneden te halen. ‘Eerst zien, dan geloven’, ‘Allemaal theater’, ‘Doe maar gewoon’. De Vlaamse neiging om cynisch grote ideeën af te schieten heeft al menig dromer preventief de mond gesnoerd of andere oorden doen opzoeken. Het leidmotief van Obama's en Bidens politiek is ‘the audacity of hope’, de durf, de vermetelheid om te hopen op iets groter, iets beter. Het leidmotief van de Belgische politiek is eerder ‘de kunst van het mogelijke’, een mix van pragmatisme en opportunisme, kortom bricolage.

Voor een stuk is de Belgische nuchterheid terecht. Vele politieke moonshots gaan nergens heen. We weten wat er gebeurd is met Boris Johnsons belofte van een ‘moonshot coronavirus testing plan’ met 10 miljoen tests per dag. Nixons ‘war on cancer’ was een slag in het water. Mao’s Grote Sprong Voorwaarts beloofde het paradijs, maar bracht de hel.

Er is niets mis met een beetje bricolage: knutselen met wat je hebt en met kleine stapjes vooruitgang boeken binnen de beperkingen van de realiteit waarin je werkt.

In zijn kritische bespreking van Mazzucato’s moonshotboek stelt de economist John Kay dat China vooral vooruitgang beokte onder de pragmatische Deng Xiaoping. ‘Het doet er niet toe of de kat zwart of wit is, als ze maar muizen vangt’, zei Deng. Betere muizenvallen maken heeft meer vooruitgang gebracht in de wereld dan dromen van een muizenvrije wereld.

En toch. En toch. Alle cynisme ten spijt mogen we in Vlaanderen iets meer dromen en grotere ambities koesteren. Mogen we een beetje minder Donald Muylle en een beetje meer Elon Musk zijn. Een beetje minder spoorwegkoterijen en een beetje meer Zaha Hadids Havenhuis. Een beetje minder ‘da gade gij nie bepalen’ en een beetje meer ‘Yes, we can’.

Frederik Anseel

Professor management aan de University of New South Wales in Sydney