Koken met look

In de eerste paragraaf van het jongste rapport van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) staat een zinnetje dat het Belgische probleem kernachtig samenvat: ‘Slechts een op de vier Belgen (van alle leeftijden) heeft een baan in de privésector’. Dat probleem wordt nog versterkt omdat amper twee derde van de actieve bevolking aan de slag is. Een kleine minderheid van werkenden schraagt dus de Belgische tent. Het IMF schrijft dat toe aan de gemakkelijke toegang tot een vroege uitstap uit de arbeidsmarkt en aan de hoge loonkosten. De experts voorspellen de grootst mogelijke complicaties voor de betaalbaarheid van de vergrijzing als dat probleem niet snel uit de wereld wordt geholpen.

De hoge globale belastingdruk is de vertaling van een politieke keuze voor een solide openbare sector en een genereuze sociale bescherming. Maar die keuze moet wel betaalbaar blijven. Over die hoge loonkosten en de economische gevolgen daarvan wordt nu al ruim veertig jaar gepalaverd. Drie opeenvolgende generaties van Belgische politici hebben het probleem voor zich uit geschoven. Met als gevolg dat het land opgescheept zit met een wanstaltig belastingsysteem dat door de snel toenemende verkrotting aan een verplichte verbouwing toe is. Want ook dat staat te lezen in het IMF-rapport.

Een regering is weinig meer dan een middel om een samenleving bijeen te houden. Ze doet dat door het organiseren van de bijstand die burgers elkaar willen verstrekken en door erop toe te zien dat klaplopers en profiteurs tot de orde worden geroepen. Regeren is als koken met look, dat moet zo discreet gebeuren dat niet de aanwezigheid maar alleen het ontbreken ervan mag worden opgemerkt. Het is een treffende bedenking van de Britse academicus Michael Oakeshott die niet zo hoog opliep met al te voluntaristische regeringen. Die veroorzaken alleen onheil waar naderhand de burger op een of andere manier voor moet opdraaien, vond hij.

Lichthandig

Om tijdig, doordacht en lichthandig te kunnen optreden, beschikken de federale en de regionale regeringen over tal van adviesraden en begeleidingscomités. Die worden niet alleen bevolkt door meedenkers uitgestuurd door de werkgevers en de werknemers, maar ook door onafhankelijke terreindeskundigen. Op die voortdurende uitwisseling van expertise werd destijds het overlegmodel opgetrokken.

Een van die adviesorganen is de Hoge Raad van Financiën, die ook bij de Europese instanties in hoog aanzien staat. Die heeft tot taak - al dan niet op verzoek van de minister van Financiën - het beleid te ondersteunen met financieel, fiscaal en budgettair studiewerk en evalueert ook het Belgische stabiliteitsprogramma.

De Hoge Raad kan ook aanpassingen en hervormingen voorstellen. Zo staat sinds augustus op zijn webstek een compleet scenario voor ‘een globale en significante belastinghervorming’, uitgewerkt door de geëigende afdeling fiscaliteit en parafiscaliteit. De titel van het werkstuk is duidelijk: ‘Een tax shifting ten voordele van arbeid en bredere belastinggrondslagen, of scenario’s voor een globale en significante belastinghervorming’.

De studie kwam er op verzoek van voormalig minister van Financiën Koen Geens, die ze nadien verwerkte in het verkiezingsprogramma van de CD&V. Een Kamercommissie die zich over hetzelfde probleem boog, publiceerde haar bevindingen al in februari 2014. Of daarna nog iemand in de Wetstraat de moeite nam om die denkoefening van de Hoge Raad grondig te bestuderen en ze te toetsen aan de noden van de centrumrechtse regering van Charles Michel (MR), lijkt weinig waarschijnlijk. Dat blijkt althans uit de oeverloze discussies over de vermogenswinstbelasting en de indexsprong.

De belastinghervorming die de Hoge Raad van Financiën naar voren schuift, komt helemaal tegemoet aan de opmerkingen in het jongste IMF-rapport. Maar ook aan de vraag van Europa, dat er begin dit jaar bij de Belgen op aandrong om ‘het belastingsysteem in zijn geheel evenwichtiger en billijker te maken en in te zetten op een grootschalige fiscale hervorming die gericht is op de verlichting van de belastingdruk op arbeid’.

Dit is overigens niet het eerste rapport van de Hoge Raad van Financiën waarin de verschuiving van de lasten op arbeid naar andere grondslagen wordt aangekaart. In 2007 al probeerden de experts van de Hoge Raad in bijna dezelfde bewoordingen de toenmalige regering zo’n hervorming aan te praten. Met dat verschil dat toen nog geen sprake was van een zesde staatshervorming die de fiscale bevoegdheden van de gewesten heeft doen toenemen en die de hervorming er niet eenvoudiger op maakt. Dat rapport staat intussen te bestoffen naast andere half gelezen werkstukken van het Planbureau, de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven en de studies en jaarverslagen van de Nationale Bank van België.

Genuanceerder

De Hoge Raad heeft nochtans grondig werk geleverd door ook de belastingstructuur volledig door te lichten. Als het op de globale belastingdruk aankomt, staat België op de tweede plaats, na Denemarken. Het onderzoek bevestigt onomwonden dat de lasten op arbeid naar internationale normen ongewoon hoog zijn. België is het land met de hoogste effectieve belasting voor een alleenstaande zonder kinderen ten laste met een gemiddeld loon. Terwijl de belasting op consumptie hier 30 procent lager ligt dan in de buurlanden. De ontvangsten uit milieuheffing zijn zonder meer beperkt. België is ook het Europese land met de minste inkomsten uit energiebelasting.

Opvallend is wel dat het studiewerk van de Hoge Raad over de vermogens- en de vermogenswinstbelasting een beeld oplevert dat heel wat genuanceerder is dan de soms wilde discussies van de afgelopen weken en maanden doen vermoeden. Volgens het rapport wordt het jaarlijkse inkomen uit vermogen in vergelijking met andere landen minder belast, maar de vermogenstransacties en overdrachten des te meer. Er wordt gesuggereerd om naar het voorbeeld van omliggende landen te komen tot een uniforme heffing op alle spaarproducten, van spaarboekje tot beveks. De opbrengst wordt geraamd op 1 procent van het bruto binnenlands product, of liefst 4 miljard euro.

Zelfs de aftrek van risicokapitaal werd onder de lamp gelegd en de mogelijkheden bekeken om die notionele intrestaftrek voor te behouden aan beursgenoteerde bedrijven en aan kwetsbare sectoren.

Het scenario voor een belastinghervorming dat de Hoge Raad van Financiën voorlegt, is een op maat gesneden oplossing voor een groot deel van de problemen waar deze regering mee worstelt. Maar die dreigt zich helemaal vast te rijden in een symbolenstrijd over de indexsprong. Waardoor het werk van de Hoge Raad op de al hoge stapel van nooit uitgevoerde hervormingen dreigt te belanden.

Niet alleen de symbolenstrijd, ook de jongste uitspraken van N-VA-voorzitter Bart De Wever over CD&V als ‘het grootste probleem van de coalitie’ verstoren de samenhang van de coalitie die zo al broos was. Het koken met look heeft deze coalitie duidelijk nog niet onder de knie.

Het record van Paul-Henri Spaak, die in 1946 een regering leidde die amper twee weken standhield, ligt buiten bereik. Maar nog enkele verklaringen met die teneur van De Wever of van een andere coalitiepartner, en Charles Michel steekt met zijn ploeg Achille Van Acker en Camille Huysmans voorbij op de ranglijst van kortstondigste Belgische regeringen.