Lessen die al 20 jaar wachten om te worden getrokken

‘Proficiat, jullie moeten nu wel heel gelukkig zijn, hè. Hebben uw ouders de aanslagen gevierd?’ was de eerste opmerking die een leerkracht me toesnauwde de ochtend na 9/11. Toen stond ik er niet bij stil, maar ik zou er nog vaak aan terugdenken. Het gevoel dat iets was veranderd. Alsof de tijdgeest met een vingerknip in een nieuwe plooi was gelegd.

De tragische aanslagen kostten 2.977 mensen het leven in de Verenigde Staten en luidden wereldwijd een tijdperk in van angst, onbehagen en wantrouwen. Ze dwongen ons de maat op te nemen van een halve eeuw migratie, de plaats van de islam in Europa, en de mislukte integratie van minderheden in het Westen.

De grootste gemiste kans is dat die debatten nooit ten gronde zijn gevoerd. Het schreeuwerige opbod aan wederzijdse verwijten mondde uit in een collectieve identiteitshysterie die niet meer is gaan liggen. Het spanningsveld rond identiteit, migratie en minderheden is nog altijd alomtegenwoordig.

Om nog onbegrijpelijke redenen slaagt een significant deel van onze beleids- en opiniemakers er niet in verbanden te leggen tussen het buitenlandbeleid van het Westen en de radicalisering van hele bevolkingsgroepen in het Midden-Oosten. Volgens een recente studie van het Watson Instute for International and Public Affairs aan de prestigieuze Brown University in Rhode Island heeft de Amerikaanse War on Terror meer dan 38 miljoen vluchtelingen veroorzaakt in Afghanistan, Pakistan, Irak, Libië, Syrië, Somalië, Jemen en op de Filipijnen. De post-9/11-oorlogen hebben volgens die conservatieve schattingen meer dan 897.000 mensen het leven gekost.

De War on Terror leidde paradoxaal genoeg tot een exponentiële groei van terrorisme. Volgens de Global Terrorism Database steeg het aantal terreuraanslagen van 1.150 in 2002 naar 13.500 in 2014. De invasie van Irak gaf de aanzet tot de geboorte van IS. De terreurgroep eiste de verantwoordelijkheid op voor het leeuwendeel van de aanslagengolf in West-Europa tussen 2015 en 2017.

Vluchtelingenstromen

20 jaar na 9/11 hebben we weinig tot geen lessen getrokken uit de fouten van het verleden. Onze politieke steun en wapenleveringen aan dictatoriale regimes worden nauwelijks in vraag gesteld en we staan amper stil bij de desastreuze impact van westerse militaire interventies in het Midden-Oosten. We zijn medeverantwoordelijk voor de vluchtelingenstromen naar Europa, die de polarisering aanwakkeren in onze contreien.

We slagen er maar niet in een duidelijk beeld te scheppen van wie we denken te zijn, waar we voor staan, welke problemen er zich stellen, hoe we ze denken op te lossen en waarheen we willen evolueren als samenleving.

Ons collectief onvermogen om onze rücksichtslose avonturen in het buitenland in vraag te stellen en beladen identitaire vraagstukken in het binnenland te tackelen verklaart de hedendaagse polarisering. Die vertaalt zich ter linkerzijde in de wokecultuur en ter rechterzijde in complottheorieën over omvolking en islamisering.

Het dagelijkse opbod tussen beide kampen vreet aan de sociale cohesie van landen in het Westen. Wie de dialoog aangaat, een consensus zoekt of bruggen probeert te bouwen wordt daarvoor afgestraft. Wie wild om zich heen slaat, karikaturen maakt van zijn politieke tegenstrevers en continu de contramine opzoekt, wordt daar in onze dramademocratie rijkelijk voor beloond.

Het huidige klimaat is een godsgeschenk voor politieke en religieuze extremisten die zich voeden met de angst en het onbehagen. 20 jaar na 9/11 tiert het politiek extremisme welig in het Westen en staan religieuze extremisten in het Midden-Oosten, Zuid-Oost-Azië en de Sahel sterker dan ooit. De terugtrekking van westerse troepen uit Afghanistan en de overwinning van de taliban blijkt een perfecte metafoor voor de War on Terror. De vele offers van de afgelopen 20 jaar bleken een maat voor niets.