Ook zonder Assad blijven vooruitzichten somber

Bijna 14 jaar nadat de Tunesische straathandelaar Mohammed Bouazizi uit protest tegen het politiegeweld zichzelf in brand heeft gestoken en zo de hele Arabische wereld in vuur en vlam heeft gezet, claimt de Arabische Lente - geheel onverwacht – andermaal de scalp van een autocraat.

Terwijl de ogen van de internationale gemeenschap op Gaza gericht waren en de positie van de Russische en Iraanse bondgenoten van het Syrische regime verzwakt was, lanceerde Tahrir al-Sham (HTS) - een amalgaam van paramilitaire islamitische bewegingen en oppositiegroepen - een blitzoffensief op de grootsteden Aleppo, Hama en Homs. De snelle opmars verraste zelfs de meest doorgewinterde Midden-Oostenexperts.

Zaterdag viel dan het doek over vijf decennia brutale heerschappij van de dynastie-Assad - vader Hafiz regeerde tussen 1971 en 2000, toen zoon Bashar hem opvolgde. De rebellentroepen van Mohamed al-Jolani veroverden ook de hoofdstad Damascus. Waarop de president asiel zocht en kreeg in het Rusland van Vladimir Poetin. En Assad zichzelf zo bijschreef op het lijstje Arabische autocraten die sinds 2011 aan de kant werden gezet door hun moegetergde bevolking, na Zine al-Abidine Ben Ali (Tunesië), Hosni Moebarak (Egypte), Muammar Khaddafi (Libië) en Ali Abdullah (Jemen).

De val van de Assad-dynastie is heugelijk nieuws voor de nabestaanden van de circa 500.000 dodelijke slachtoffers van de Syrische burgerloog en voor de meer dan 13 miljoen Syrische oorlogsvluchtelingen in binnen- en buitenland. Maar het is te vroeg om victorie te kraaien. Het slot van het dodelijkste hoofdstuk van de Arabische Lente is nog niet geschreven.

Fragiele coalitie

Er heerst nog grote onduidelijkheid over de intenties van HTS en de slaagkansen van een overgangsregering onder het bewind van de voormalige regeringsleider Mohamed Ghazi al-Jalili. Die fragiele coalitie geniet de impliciete steun van het Westen en Turkije. Veel zal afhangen van de politieke ambities van rebellenleider Jolani en de rehabilitatie op het internationale toneel van HTS. Die groep, tot 2016 geallieerd met Al Qaeda, staat voor de goede orde nog altijd op Britse, Amerikaanse en Russische terreurlijsten. Geopolitieke intriges maken nu eenmaal vreemde bedgenoten.

Jolani en Ghazi al-Jalili staan voor de onmogelijke opdracht hun achterban achter een inclusieve eenheidsregering te scharen die de belangen en vrijheden van de tientallen religieuze en etnische minderheden in Syrië kan vrijwaren. Als hen dat lukt, rest nog altijd de dreiging van proxy-interventies. Ook een ‘vrij’ Syrië zal niet ontsnappen aan de vloek die al meer dan een eeuw op het Midden-Oosten rust: de ongebreidelde inmenging van buitenlandse mogendheden.

De val van het regime-Assad heeft verstrekkende geopolitieke gevolgen. Rusland verliest naar alle waarschijnlijkheid zijn militaire luchtmachtbasis in de provincie Latakia en zijn cruciale marinebasis in Tartous. De implosie van de Syrische strijdkrachten is ook een klap vanjewelste voor het regime in Iran, dat een trouwe bondgenoot en een cruciale wapenaanvoerlijn voor Hezbollah in Libanon verliest. En ze is een zegen voor de ferventste tegenstanders van Assad, de Verenigde Staten en Turkije. Zowel Turkije als Israël maakte er al gebruik van om zijn controle over aangrenzend Syrisch grondgebied te verruimen onder het mom van bufferzones.

De vooruitzichten blijven somber. Syrië dreigt een gefragmenteerde staat te worden zoals Libië, geteisterd door buitenlandse inmenging. Het machtsvacuüm kan extremistische groeperingen versterken en de instabiliteit vergroten. Voor Syriërs brengt de val van Assad hoop op verandering, maar ook de dreiging van nieuwe gevaren. HTS reikte eerder de hand naar etnische minderheden, maar wantrouwen overheerst. Zonder een gecoördineerde internationale aanpak blijft Syrië het speelveld van interne intriges en geopolitieke rivaliteiten. Waarbij de minste opflakkering van geweld een nieuwe bloedige episode in de burgeroorlog kan inluiden.