Solidariteit is meer dan inkomens aftoppen

Door Herman Daems, voorzitter van de KU Leuven

Eindelijk is het weer terrasjesweer. Heerlijk! Een beetje eten, iets drinken, maar vooral veel praten bij de ondergaande zon, over van alles en nog wat. Ook over ernstige zaken. Hoe zit dat nu echt met de solidariteit? Hebben mensen nog wel iets over voor anderen? Ingewikkelde sociologische verhalen, met veel jargon en onbewezen stellingen.

Ondertussen wuiven we naar de kelners: breng nog eens wat te eten en iets om te drinken. Als het wat te lang duurt of de kelners kijken zuur, worden we ongeduldig en vervelend. Waarom duurt het zo lang om pintjes en nootjes te brengen? Niemand vraagt hoeveel uren de kelners al rondlopen. Hoelang de koks al in de snikhete keuken staan. Of hoe vaak ze al werden afgesnauwd.

Natuurlijk mag er niet te lang gewerkt worden en mag het niet te heet in de keuken zijn, maar als de kelners en de koks ermee ophouden zich aan de regels te houden, is onze gezellige zomeravond voorbij. Geen bediening meer, en weg de leuke sfeer voor een spits borreldebat over solidariteit. Maar gelukkig lopen kelners en koks niet weg en doen ze overuren, veel te veel, en kunnen de klanten lekker verder praten in de prachtige avondzon.

Ons geweten is gesust, kelners en koks krijgen immers een loon. Bovendien zijn ze nog solidair ook, want op hun overuren betalen ze voortaan flink wat sociale zekerheid en belastingen. Zo is ook de solidariteit verzekerd! Maar is dat wel zo?

Wat hoort

De extra inspanning die kelners, koks en chefs moeten leveren om klanten echt tevreden te stellen, is maar één voorbeeld van wat in veel economische activeiten gebeurt. We willen allemaal garagisten, loodgieters, hoteliers, artsen, verplegers en advocaten die een extra inspanning doen. Die niet alleen doen wat moet, maar vooral doen wat hoort.

Bij die diensten, zoals bij heel wat andere economische activiteiten, hangt de klantentevredenheid af van extra inspanningen. Het product volstaat niet, de manier waarop het bij de klant gebracht wordt, telt. In de gezondheidszorg, het toerisme, de onderhoudsdiensten, de horeca, de professionele dienstverlening. Het ‘wat’ is daar belangrijk, maar toch meer en meer ook het ‘hoe’. Of je een leuk etentje beleeft, hangt af van de inspanning van chef en kelner.

Het beste bewijs dat extra inspanningen belangrijk zijn, vind je vandaag op internet. Websites zoals Booking.com besteden heel veel aandacht aan het geven van beoordelingen. Het is bijna contradictorisch. In deze hoogtechnologische maatschappij waar alles gestandaardiseerd en geprogrammeerd wordt, hangen meer en meer diensten af van de kwaliteit van de menselijke inspanning

Schandpalen

Hoe zorg je ervoor dat mensen de inspanningen leveren die nodig zijn voor kwaliteitsvolle diensten? Vroeger waren er maar twee mogelijkheden: controle - wie het fout doet, krijgt straf - of variabele verloning: wie het goed doet, krijgt een beloning. Ik vind de steeds grotere neiging om toezicht op inspanningen via controle te organiseren een beetje dwaas. Een bestraffingsmaatschappij geniet vaak de voorkeur op een beloningsmaatschappij. Vandaag is er via internet een derde mogelijkheid: een publieke beoordeling - wie het goed doet, wordt geprezen, wie het slecht doet, wordt beschimpt.

Zo komen we in de beschimpingsmaatschappij terecht. Die ontwikkeling is niet meer tegen te houden, maar is ze wel goed voor de menselijke psyche? Hoelang zullen chefs, kelners en hoteliers het volhouden om uitgescholden te worden door anonieme klanten? Zij zijn ook nog maar de eerste slachtoffers van de beschimpingsmaatschappij. Er komt zeker nog meer: dokters, verpleegsters, leraars, loketbedienden. Er staan ons nog heel wat schandpalen te wachten in naam van de ‘objectieve’ publieke beoordelingen. Of dat zal leiden tot een grotere bereidheid om extra inspanningen te leveren om de kwaliteit van de dienstverlening te verbeteren, is nog maar de vraag.

Ik besef dat niet iedereen het met mij eens is, maar als de maatschappij individuen extra inspanningen wil laten doen om kwaliteitsvolle diensten te leveren die ons leven aangenamer en comfortabeler maken, zal er toch meer voor een beloningsmaatschappij dan voor een bestraffings- of beschimpingsmaatschappij gekozen moeten worden. Dat maakt een milde vorm van variabele verloning absoluut noodzakelijk.

Motivator

Neen, zeggen sommigen, want mensen werken niet voor geld, maar omdat ze trots zijn op wat ze doen. Daarmee ben ik het bijna volledig eens. Maar dat doet niets af aan de vaststelling dat behalve beroepseer en een schouderklopje geld een belangrijke motivator blijft.

Dat brengt ons tot solidariteit en inkomensongelijkheid. Mensen die iets extra doen, moeten zich daar een geldelijk voordeel mee kunnen doen, via overuren, via een premie voor extra geleverde inspanningen of via wat dan ook. En die geldelijke voordelen mogen niet overdreven belast worden. Dat is fout begrepen solidariteit en het is demotiverend voor de mensen die wel de extra inspanning leveren die ons allemaal ten goede komt.

Solidariteit is meer dan het afzwakken van inkomensongelijkheden, het is ook een maatschappelijke verplichting om binnen de mogelijkheden die men heeft, inspanningen te leveren voor anderen. Inkomensongelijkheden en inspanningsongelijkheden moeten samen worden bekeken.