Tijd om een leidende koers te varen

Door David Criekemans, docent buitenlands beleid aan de Universiteit Antwerpen, internationale politiek en veiligheid aan het University College Roosevelt in Middelburg en geopolitiek aan het Geneva Institute of Geopolitical Studies.

In een jaar waarin zowel Vlaamse, Belgische als Europese verkiezingen gehouden worden, mag het belang van de buitenlandse politiek daarbij niet onderbelicht blijven. Welke aandachtspunten voor het beleid duiken er op, ongeacht welke coalities uit de bus komen?

Europa staat voor een cruciaal jaar. In 2014 zal het 25 jaar geleden zijn dat de Oost-Westtweedeling en het IJzeren Gordijn verdwenen, in het ‘wonderjaar’ 1989. Vandaag lijkt de Oost-Westkloof vervangen door een Noord-Zuidverdeling. De begrotingsbesparingen van de afgelopen jaren leverden een Europese Unie op die geen echte Unie is. Om aan hun begrotingsdoelstellingen te kunnen voldoen, gingen sommige Zuid-Europese landen knippen in onderwijs, sociale voorzieningen, gezondheidszorg, pensioenen, enzovoort.

De Unie heeft een nieuw pact tussen Noord en Zuid, tussen economisch sterkere en zwakkere landen nodig. Heeft Europa een toekomst als sommige landen een torenhoge jeugdwerkloosheid torsen, als delen van de bevolking zich niet meer begrepen voelen? Naast de ‘structurele’ hervormingen is er nu ook op Europees vlak een tegengewicht nodig dat deze vraagstukken beantwoordt. Naast een economische ruimte is er nood aan een sociale ruimte. Ons land zou hierin een leidende rol moeten spelen, om zo zijn eigen opgebouwde en breed maatschappelijk gedragen model te verankeren.

Een ander Europees en internationaal dossier betreft de interconnectie tussen energie en ecologie. Dat onze planeet op dat vlak grondige veranderingen ondergaat, is wel duidelijk. We moeten van de fossiele brandstoffen evolueren naar een energiemix. Ons land zou hierin duidelijkere keuzes moeten maken en strategischer moeten denken. Investeren in ‘clean tech’ zal ook de positie van ons bedrijfsleven op termijn verbeteren. Zowel publieke als private actoren hebben hierin een rol te spelen.

Maar het verhaal start ook thuis. Onze overheden zouden in hun werking op termijn CO2-neutraal moeten worden. Mechanismen zijn nodig om onze economie te dwingen energie-efficiënter te worden, met minder milieu-impact. Ons buitenlands beleid moet de kennisuitwisseling daarover met het internationale niveau maximaal bevorderen.

Op het Belgische en Vlaamse vlak breekt in 2014 een nieuwe periode aan voor het buitenlands beleid. Momenteel worden de samenwerkingsakkoorden heronderhandeld die bepalen hoe de Belgische overheden met elkaar omgaan op alle domeinen van het buitenlands beleid: multilateraal, Europees, bilateraal en in de werking van de diplomatieke posten.

Er is daarover tot op heden weinig of niets naar buiten gekomen. Vermoedelijk gaat het slechts om een de facto aanpassing aan de evolutie op het terrein in plaats van een grondige heroverweging en stroomlijning.

Wat wel stilaan duidelijk wordt, is dat de eindbeslissing daarover een cruciaal dossier is dat op de tafel van zowel de federale als Vlaamse regering zal terechtkomen. De heronderhandelde samenwerkingsakkoorden zullen de centrale leidraad worden voor de wijze waarop de Belgische overheden met elkaar omgaan in het buitenland. Abstractie makende van de verschillende politieke opties is het cruciaal dat ons land vermijdt om in verspreide slagorde naar het buitenland te trekken.

Er is ook meer politieke aansturing nodig in het buitenlands beleid. De Interministeriële Conferentie voor het Buitenlands Beleid zou veel vaker moeten samenkomen. Tevens is er, naast de beleidsbrieven van de verschillende ministers van Buitenlands Zaken, een overkoepelende politieke nota nodig waarin alle regeringen van dit land afspreken welke doelstellingen ze samen de komende jaren in het buitenland willen verwezenlijken. Dat moet toestanden zoals de afgelopen jaren in de economische diplomatie vermijden. In het verlengde hiervan moet veel sterker ingezet worden op de groeilanden.