Wie wint de slag om de Brennerpas?

Luuk van Middelaar is politiek filosoof. Hij schrijft deze column tweewekelijks.

De Oostenrijkers hebben er genoeg van dat de Italianen migranten ongeregistreerd door laten. Ze werken aan een hek bij de Brennerpas, een cruciale passage tussen Noord- en Zuid-Europa, waar de Nederlandse volkszanger Henk Wijnberg ‘met de vlam in de pijp’ door scheurde. Het hek is preventief en nog open. Maar de Italianen zijn woedend. Want wat als het dichtgaat?

Italiaanse kranten zien in de FPÖoverwinning het Oostenrijkse naziverleden opduiken. Il Corriere noemde Wenen een ‘meteorologisch observatorium voor het einde van de wereld’.

Italië heeft reden om zich zorgen te maken. De Oostenrijkse premier Werner Faymann (SPÖ) zal niet aarzelen de Brennerpas te sluiten, als het moet in het hoogseizoen. Hij deed het al eerder, met de Oostenrijks-Sloveense grensovergang, en kijkt tevreden terug op het resultaat. Dat omstreden besluit van Wenen, eind januari, zette de dominobeweging in gang waarin het ene na het andere Balkanland zijn zuidelijke grens sloot.

Het resultaat aan het einde van de cascade: gestrande Syriërs in de sneeuw, aan de Macedonisch-Griekse grens. De actie verhoogde wel de druk op Griekenland om beter mee te werken en legde de basis voor de EU-deal met Turkije. Het sluiten van de Brennerpas is symbolisch en economisch andere koek dan een dichte Balkanroute. Toch kan Oostenrijk verleid zijn te herhalen wat eerder ook werkte. Dat wordt dus opletten deze zomer.

De slag om de Brennerpas vertaalt zich ook in een strijd over de herziening van het EU-asielsysteem. Ook daar staan landen als Italië tegenover landen als Oostenrijk. We hebben één gezamenlijke buitengrens, maar wie is verantwoordelijk voor binnenkomende vluchtelingen?

Volgende week wil de Europese Commissie met een voorstel komen. Het huidige stelsel - Dublin-II - is failliet. Het legt een onevenredige last op landen van aankomst, à la Italië, die in principe alle asielvragen zelf moeten behandelen. Het is gunstig voor landen met alleen nog binnengrenzen, zoals Oostenrijk of België.

De Commissie heeft twee scenario’s. De radicale optie: invoering van een EU-wijde herverdeling van asielzoekers. Zoiets als de vorig jaar eenmalig besloten quota voor 160.000 asielzoekers, maar dan structureel en voor allen. De voorzichtige optie: de Dublinprincipes houden, maar een veiligheidsklep voor crisissituaties inbouwen. Alleen bij onbeheersbare aantallen zou een mechanisme voor herverdeling van asielzoekers in werking treden.

Met een blik op de vluchtelingenstroom kan je de voorkeuren uittekenen. De radicale optie mindert de praktische asieldruk op landen van bestemming (Duitsland, Zweden) en brengt voor landen van aankomst (Italië) hun juridische verplichting naar beneden. Ook het parlement is enthousiast, want het is ‘meer Europa’.

De meeste landen verkiezen de voorzichtige optie. Die is ook verstandiger. Verplichte verdeling werkt niet. Het per meerderheid geforceerde quotabesluit uit september 2015 zette veel kwaad bloed. Het verpestte de sfeer tussen Oost- en West-Europa. Een halfjaar later is de sfeer net opgeklaard. Niet het moment om iedereen opnieuw met een Brussels idee in de gordijnen te jagen.

Bovendien zet het echec van de eerste ervaring aan het denken. De bedoeling was 160.000, de teller staat nu rond 1.100. De schuld van die mislukking ligt dus niet alleen bij de weerspannige Hongaren, Polen en Slovaken. Er is meer aan de hand. Om extreemrechts de wind uit de zeilen te nemen én de Brennerpas open te houden moet Brussel voorstellen wat haalbaar is. Liever een krom asielsysteem met veiligheidsklep dan een gesprongen Unie.