Migratie, de olifant in de brexit-kamer

Daar gaan we dan. Voor het eerst in haar geschiedenis wordt de Europese Unie, het project waarbij de Europese landen hun samenwerking met elkaar intenser maakten, in de achteruitversnelling geduwd. En dat gebeurt op de slechtst mogelijke manier: met een flinterdunne beslissing.

Na een verscheurende campagne kiezen de Britten er namelijk voor om met een meerderheid van 52 procent uit de Europese Unie te stappen. Het is een beslissing met verstrekkende gevolgen, die vrijdagochtend het pond meteen deed kelderen naar niveaus die niet meer gezien zijn sinds 1985. Maar tegelijk is het een beslissing die door 48 procent van degenen die gingen stemmen niet wordt gedeeld.

De eerste vraag wordt daarom hoe dit fel verdeelde Verenigd Koninkrijk dit referendum zal verteren. De schaamteloosheid is bij het sluiten van de stembussen niet verdwenen. UKIP-boegbeeld Nigel Farage zei vrijdagmorgen dat het VK uit de EU stapt ‘zonder dat er een schot is gelost’, waarmee hij volledig voorbijging aan de politieke moord op Labour-parlementslid Jo Cox, acht dagen geleden. Dit referendum zal wellicht van het Verenigd Koninkrijk nog lang een fel versplinterd koninkrijk maken, waarbij het ook uitkijken is of de Schotten hun onafhankelijkheidsdroom nieuw leven inblazen.

Niet alleen het Verenigd Koninkrijk blijft achter als een verscheurde natie. Ook de Europese Unie blijft achter als een verscheurd politiek project. Sommigen zullen misschien beweren dat het zonder de Britten makkelijker wordt in de EU, maar de realiteit is dat het euroscepticisme aan beide kanten van het kanaal woedt.

Dé les van de brexit-campagne is daarom wellicht hoe ontwrichtend het publieke ongenoegen over migratie kan zijn. In theorie ging de discussie over de Europese toekomst van het Verenigd Koninkrijk de laatste maanden over drie dingen: de economie, de nationale soevereiniteit en migratie. In de feiten overheerste in de campagne de emotie – vaak gebaseerd op verkeerde feiten – van migratie.

Het stelt ook voor politici in Vlaanderen, in België en Europa de zaken op scherp. Enerzijds moeten ze het moreel kompas blijven volgen: wie vlucht voor zijn leven, moet bescherming krijgen. Die regel principieel opgeven en grenzen, zou een morele en politieke capitulatie zijn.

Maar tegelijk is migratie een van de grote redenen voor de opstand tegen het politiek establishment, zoals we dat zien bij Le Pen in Frankrijk, Donald Trump in de VS, Geert Wilders in Nederland, AfD in Duitsland en de winnende brexiteers in het VK. Het is een opstand van zij die zich – vaak zelfs ten onrechte - de verliezers van de globalisering voelen.

De strijd woedt aan beide kanten van het politieke spectrum. Op links is er bijvoorbeeld het doorgeslagen irrationele verzet tegen de vrijhandelsgesprekken tussen de VS en de EU. Op rechts is er de onvrede over vluchtelingen en andere vormen van migratie. Telkens wordt globalisering uitgedaagd. En ook de Europese Unie, als ultiem project van internationale samenwerking, wordt daarbij uitgedaagd. Soms worden daarbij terechte pijnpunten bloot gelegd, soms wordt een karikatuur gemaakt.

De conclusie is daarom dat er voor politici in het centrum van het spectrum een strijd te leveren is. Ze moeten de conversatie heroveren, de temperatuur naar beneden brengen, de karikaturen afbreken en het debat aangaan over alles wat te maken heeft met internationale samenwerking en globalisering, van migratie tot handel en samenwerking in de Europese Unie. Die politieke strijd kan bovendien niet door mensen als Jean-Claude Juncker worden gevoerd, die niet op de stembiljetten van de Vlaamse kiezers stond. De in Vlaanderen en België verkozen politici zullen het moeten doen.

Het niveau van de brexit-campagne was bij momenten beschamend. In vergelijking daarmee valt het in de Belgische politiek, met zijn traditie van compromis, doorgaans nog mee. Maar als politici in Europa echt lessen willen trekken uit het Brits referendum, zullen ze moeten erkennen dat ook bij ons onvrede leeft en dat ze de conversatie over migratie en globalisering moeten heroveren van zij die er een karikatuur van maken.

De enige goede kant aan dit verhaal is dat misschien straks voor iedereen duidelijk wordt hoe zelfs een radicale oplossing als een brexit niets oplost. De EU verdwijnt uit het beeld in het VK, maar de problemen – die vaak alleen maar via internationale samenwerking kunnen worden opgelost - blijven.