'De bioscoop is de nieuwe kerk van de stad'

Utopia baat vier bioscoopcomplexen uit in België: Mechelen (11 zalen), Turnhout (8) Aarschot en Lommel (elk 5). Sinds begin dit jaar heten de vroegere Cinécity-complexen Utopolis, de bioscoopnaam die Utopia ook in andere landen gebruikt. Utopia baat drie bioscopen uit in Luxemburg, de bakermat van het bedrijf, zeven in Nederland en één in Frankrijk. Voor de groei kiest de groep resoluut voor Nederland, een van de moeilijkste bioscoopmarkten van Europa.

De gedelegeerd bestuurder en mede-eigenaar van Utopia, Boudewijn Muts, kent de Nederlandse markt als geen ander. Als voormalig directielid verkende hij in de jaren negentig de Nederlandse markt voor Kinepolis, ooit minderheidsaandeelhouder van Utopia. Kinepolis heeft in België een marktaandeel van 50 procent. Utopia heeft volgens Muts circa 10 procent.

Muts: 'België zit zo goed als vol. In Sint-Niklaas opende de groep Cine-Invest van Luc Van de Casseye - die cinema's heeft in Namen, Lanaken, Maasmechelen en Genk - recentelijk een bioscoop. In Brugge hebben Kinepolis en Van de Casseye plannen. Kinepolis wil ook in Oostende nog een bioscoop bouwen, maar dan hebben we het wel gehad. Elke kleine Belgische stad heeft zijn bioscoop. In Aalst is er nog plaats. We zijn daar al lang kandidaat om samen met de vastgoeddochter van de NMBS iets te doen. Maar ook daar zijn we niet alleen. In het Gentse, waar Kinepolis zijn eerste grote bioscoop Decascoop opende, is er ruimte voor een groot nieuw cinemacomplex. Maar ik ga daar de strijd niet aan met Kinepolis. Dat zou dom zijn. In Antwerpen hadden we plannen voor de bouw van een arthouse cinema, een bioscoop die zich richt naar een cinefiel publiek, op het Eilandje, ten noorden van de stad. Maar het havenbestuur koos ervoor de Montevideo-magazijnen te verkopen voor een andere investering. Jammer, want in Antwerpen is er zeker plaats voor een nieuwe cinefiele bioscoop.'

'Of we ooit onderzocht hebben de Cartoon's over te nemen? Met alle respect, maar die stadsbioscoop met drie zalen beantwoordt niet aan onze kwaliteitseisen. Het probleem met dergelijke arthouse cinema's is dat hun bezoekers elk jaar ouder worden en ze bijna geen nieuw publiek meer aantrekken. Zelfs de studenten, vroeger toch het doelpubliek bij uitstek, gaan er minder naartoe omdat de kwaliteit van het beeld en de zitplaatsen hen niet meer ligt. Zij willen topkwaliteit zoals in de grote zalen. Misschien bouwen we ooit een nieuwe arthouse ten noorden van het Antwerpse stadscentrum. In Brussel hebben we onderzocht of we de failliete arthouse cinema Kladaradatsch konden overnemen, maar de investering was te groot. De Waalse gemeenschap heeft het gekocht. Jammer, want het is perfect voor cinema.'

Voor verdere expansie richt Utopia zich volledig op Nederland. Dankzij de fusie enkele jaren geleden met de Nederlandse bioscoopgroep Polyfilm beschikt Utopia daar over een sterke basis. De groep investeert dit jaar 6 miljoen euro in Almere, in de buurt van Amsterdam, en 1 miljoen euro in Hengelo, naast Enschede. Volgend jaar wordt nog eens 10 miljoen euro geïnvesteerd, waarvan 7 miljoen euro in het Groningse Emmen. In Emmen begint Utopia in januari met de bouw van een complex met zeven zalen. In Almere bouwt Utopia de stadsbioscoop om tot een arthouse cinema. Het complex komt in het nieuwe hart van de stad.

Muts: 'Nederland loopt wat bioscoopinfrastructuur betreft achter op de rest van Europa. Een Nederlander gaat gemiddeld 1,6 keer per jaar naar de cinema, een Belg 2,6 keer per jaar. Het Europese gemiddelde ligt op 2,5 keer. De achterstand in Nederland is te wijten aan het gebrek aan infrastructuur. Er zijn te weinig zalen. Als je een nieuwe bioscoop opent in Nederland zit je heel vlug op het Europese gemiddelde. 10 procent van de Nederlandse bioscoopbezoekers zakt nog altijd af naar België: Antwerpen, Turnhout, Lommel, Maasmechelen, Hasselt, Lanaken. Er is in Nederland nog een enorm groeipotentieel.'

Polyfilm heeft altijd de strategie gehad zich in zogenaamde 'newtowns' te vestigen. Een stad als Almere bestaat 'amper' 25 jaar, maar telt al 178.000 inwoners. Elk jaar komen er 5.000 bij. Idem met Lelystad, iets boven Almere, of Zoetermeer, ten noorden van Rotterdam, waar ook al 110.000 mensen wonen.

Muts: 'Naar Belgische normen is dat veel. Dat neemt niet weg dat we in Nederland ook naar de oudere steden kijken. Het grote probleem met Nederland is dat de ontwikkelingstijd van een cinemaproject gemiddeld acht jaar duurt. Dankzij Polyfilm, dat er al jaren aanwezig is, weten we hoe de markt werkt. Voor een nieuwkomer is Nederland een markt waar je al vlug je tanden op stuk bijt. Een bouwvergunning in de wacht slepen, is een heel tijdrovende bezigheid.'

Door de overname van Polyfilm heeft de groep Utopia een beter evenwicht gekregen. Nederland bijvoorbeeld kende een minder goed voorjaar omdat er in tegenstelling met vorig jaar geen kaskrakers als 'Minoes' waren. België heeft een heel goed eerste semester achter de rug. Of het najaar even goed wordt als het najaar van 2003, is nog niet zeker want vorig jaar was er het succes van 'De Zaak Alzheimer'.

'Nationale filmproducties worden in elk land steeds belangrijker. Vandaar ook de verschillen tussen België, Nederland en Frankrijk. De Europese cinema is minder afhankelijk geworden van de Amerikaanse blockbusters. Vroeger mocht je er als cinema-uitbater van uitgaan dat een Amerikaanse film die in de VS 100 miljoen dollar opbracht, in 70 procent van de gevallen in België 100 miljoen Belgische frank in het laatje bracht. Dat is al enkele jaren niet meer zo. Na de aanslagen van 11 september 2001 zijn veel Amerikaanse films heel patriottisch geworden. Dat wordt in Europa steeds minder gesmaakt.' Volgens Muts mag het belang van Nederlands, of voor Brussel en Wallonië, van Franstalig gesproken films, niet worden onderschat. 'Er zijn nog altijd veel mensen voor wie ondertiteling tegen een hoge snelheid een drempel is om naar de bioscoop te gaan. Niet alleen voor kinderen'.

De grote spelers op de Nederlandse bioscoopmarkt zijn Pathé, die een marktaandeel heeft van bijna de 50 procent, Jochems Theatres (12%), Wolf en Minerva (beide 8%). In Nederland heeft Utopia een marktaandeel van 5 procent. Volgens Muts zal dat de komende jaren serieus stijgen. 'Onze bioscoop in Emmen, ook een stad van 130.000 mensen, moet in september van 2005 open. De cinema werd ontworpen door het architectenbureau DP6. De Nederlandse overheid, die bewust kiest voor goede architectuur, verplichtte ons dat bureau te gebruiken en eigenlijk moeten we dat toejuichen. Emmen wordt het meest uitgepuurde complex dat er bestaat. In België zijn veel bioscopen vaak vierkante, gesloten gebouwen met een foyer die uitloopt op niets of op nooduitgangen. Emmen heeft een foyer met een gigantisch uitzicht, er zijn geen donkere of vale ruimtes en het complex ligt op 50 meter van de binnenstad. Als je een bioscoop neerzet van een zeker volume, heb je verplichtingen. Met mooie architectuur doe je een gebaar naar de stad. Een bioscoop is eigenlijk de nieuwe kerk van de stad, een plaats waar mensen naar toe gaan voor sociaal contact. Een kerk is nooit zomaar een kerk. Het is een markant gebouw. Het is natuurlijk niet onze ambitie om monumenten te bouwen. Maar je moet wel bijdragen tot het sociale leven van een stad. Op die manier creëer je ook een bijkomende markt. Aan de rand van Parijs is het niet belangrijk of je een doos bouwt of iets anders. Het staat er sowieso vol lelijke dozen. In een kleine stad is dat wel belangrijk. Daarom vinden we het spijtig dat we in Mechelen aan de Nekkerhal zitten en niet dichter bij het stadscentrum. Dan was de link met de stad veel groter geweest. De vorige eigenaar die het complex bouwde en van wie het hebben overgekocht, was in 1994 een andere mening toegedaan. Dat neemt niet weg dat het aantal bezoekers in Mechelen dit jaar bijna een derde hoger ligt. Eigenlijk wordt het succes van je cinema volledig bepaald door de plaats waar je gevestigd bent. 'Location, location, location', zei Rockefeller altijd. Hij had overschot van gelijk.'

In Den Helder bouwde Utopia een bioscoop in een rijksmonument op een oude scheepswerf die nog door Napoleon werd gebouwd en waar ooit Nederlandse onderzeeërs werden gebouwd. De bioscoop ligt er naast een pretpark en draait, volgens Muts, 'fantastisch'.

In Almere is het nieuwe complex ontworpen door de bekende Nederlandse architect Rem Koolhaas. Muts: 'Onze ambitie is om in Nederland aanwezig te zijn in elk stad met 100.000 tot 350.000 inwoners. We werken nu aan plannen voor Tilburg waar we een bioscoopcomplex van 14 zalen willen bouwen. Daar bovenop komen nog eens 200 studentenwoningen. Een investering van 17 miljoen euro. Echt nieuw is dat concept niet. Ook in Turnhout hebben we naast onze bioscoop appartementen ontwikkeld. Onze ambitie is om over vijf jaar de nummer twee te zijn in Nederland. We kunnen er nog makkelijk vijf jaar groeien. Nu verkopen we in Nederland 1,1 miljoen tickets, evenveel als in België. Over vijf jaar moeten het er in Nederland 6 miljoen zijn.'

Utopia is voor 46,3 procent in handen van de holding Utopia Management, eigendom van het management. Audiolux, een dochterbedrijf van de Luxemburgse verzekeraar Le Foyer, heeft een belang van 27,7 procent, Sofindev, een van de risicokapitaalfondsen van de Belgische holding Sofina en de supermarktketen Colruyt, heeft een belang van 8,8 procent. De rest wordt verhandeld op de beurs van Luxemburg. Kinepolis verkocht zijn belang van 12,24 procent in Utopia in 2000 aan Utopia Management en Audiolux.

MDR