Een hoeksteen van onze democratie

Het principe van de scheiding der machten is een hoeksteen van onze parlementaire democratie. Het parlement, bestaande uit vertegenwoordigers verkozen door het soevereine volk, keurt bij meerderheid de wetten goed die het samenleven in ons land organiseren. De regering, die door het parlement wordt gecontroleerd, voert het beleid. De rechterlijke macht waakt over de naleving van de wetten en bestraft zo nodig.

De drie machten houden elkaar in evenwicht. Dat waarborgt dat er voldoende checks & balances zijn. Onafhankelijke rechters moeten erop toezien dat de uitvoerende macht geen loopje neemt met de grondwettelijke rechten en vrijheden van de burgers, dat ze de wetten respecteert en niet in willekeur vervalt.

Een dossier over een visumaanvraag van een Syrisch gezin heeft een discussie op gang gebracht over de scheiding van de machten. Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) is van oordeel dat een rechterlijke uitspraak zijn beleid onderuithaalt en heeft kritiek op die uitspraak. Dat moet kunnen. Net als de andere partijen in een rechtszaak mag de overheid het oneens zijn met een beslissing van de rechter en daar uiting aan geven.

Het mag uiteraard niet zo ver gaan dat de uitvoerende macht de rechters onder druk zet om een uitspraak in haar voordeel te doen. Dan wordt de scheiding der machten geschonden. Maar dat is hier nog niet gebeurd.

Omgekeerd mogen rechters zich niet in de plaats stellen van het beleid. Maar wetteksten zijn soms onduidelijk of verschillende wetten spreken elkaar tegen. De rechter heeft dus een interpretatiemarge en kan die ook bewust uitrekken. Rechters zijn niet onfeilbaar. Daarom zijn er controlemechanismen ingebouwd: de mogelijkheid om in beroep te gaan, wat Theo Francken doet. En als de uitvoerende macht het oneens is met het beleid dat de rechters met hun rechtspraak maken, kan ze dat corrigeren door de wet door het parlement te laten verduidelijken.

In elk geval moet de overheid als uitvoerende macht een rechterlijke uitspraak respecteren. Als ze dat niet doet, hoe kan ze dan verwachten dat de burgers dat wel doen? Ze mag een uitspraak uiteraard wel aanvechten, via de procedures die daarvoor bestaan.

De N-VA is een campagne gestart tegen wat ze ‘wereldvreemde’ rechters noemt. Het is vooral partijpolitieke marketing. Maar die is niet zo onschuldig. Want als de grootste partij van het land zo’n campagne opzet, draagt ze bij aan het ondermijnen van het vertrouwen in justitie. Terwijl dat vertrouwen essentieel is om de rechtsstaat overeind te houden.