George Floyd legt ook Belgische wonden bloot

Hoe discriminerend is onze samenleving? Het deksel gaat gedwongen van de doos nu het protest over de dood na politiegeweld op de zwarte Amerikaan George Floyd de wereld rondgaat. Bij ons is er niet alleen de discussie over het te voeren debat over onverwerkte geschiedenis en foute historische figuren. Opnieuw rijst de vraag of we niet op oude software draaien terwijl de machinekamer veranderd is?

We zijn in goed een halve eeuw veranderd in een migratiesamenleving. In Vlaanderen waren er in 2016 - het laatst beschikbare cijfer - 1,3 miljoen mensen van vreemde origine. Daarmee wordt bedoeld buitenlanders, Belgen die ooit buitenlander waren of Belgen van wie een van de ouders ooit buitenlander was. In België zijn er 3,3 miljoen. Bijna vier op de tien Vlaamse kinderen tussen 0 en 5 jaar hebben buitenlandse roots. In de grootsteden stijgt dat naar drie op de vier.

Mentale ingesteldheid

Hoe meet je de graad van racisme? Dat is tenslotte een mentale ingesteldheid. Een erg imperfecte, maar objectieve manier is kijken naar de belangrijkste promomachines voor succes: opleiding en werk. Daar blijkt de ongelijkheid - waarin racisme of discriminatie voor alle duidelijkheid maar één element is - bij ons groter dan in zowat alle vergelijkbare landen. Daarbij hoort wel de kanttekening dat de statistiek origine vrij eng interpreteert als buitenlanders of Belgen van wie minstens één ouder nog uit het buitenland komt. Daardoor valt een grote groep jongeren van Marokkaanse, Turkse of Congolese origine - toch de spil van de discussie over gelijke kansen - buiten de cijfers.

De achterstand begint al in het onderwijs. De tests van de OESO, de denktank van rijke westerse landen, uit 2018 tonen dat het verschil in studieprestaties tussen kinderen zonder en kinderen met een migratieachtergrond bijna nergens in de wereld groter is. 'We kunnen stellen dat autochtone leerlingen anderhalf tot twee jaar voorsprong hebben op leerlingen met migratieachtergrond', concludeert onderwijswetenschapper Orhan Agirdag van de KU Leuven. 'De ongemakkelijke realiteit is dat we het inzake ongelijkheid in het onderwijs slechter doen dan de VS.' Taal speelt uiteraard een rol, maar is allerminst de volledige verklaring.

Onderzoek wijst ook uit dat iemands origine in België een hinderpaal is op de arbeidsmarkt. Dat blijkt uit de in maart uitgebrachte sociaal-economische monitoring van het gelijkekansencentrum Unia samen met de federale overheidsdienst van Werk. Het is het meest gedetailleerde studiewerk over de positie van mensen met buitenlandse roots op de arbeidsmarkt in ons land, al gaan de  recentste cijfers terug tot 2016.

Werkzaamheidsgraad

In 2016 had ons land van alle EU-lidstaten de laagste werkzaamheidsgraad voor mensen die buiten de EU geboren zijn. Het verschil in werkzaamheidsgraad tussen mensen die in en buiten België geboren zijn, was hier ook het grootst van de hele EU. Slechts 46,5 procent van de mensen van Maghrebijnse origine bleek in 2016 te werken, tegenover 73,7 procent van de Belgen. Bij mensen met roots in het Nabije en Midden-Oosten was het zelfs maar 33,6 procent. Ook de tweede generatie - de kinderen van wie niet in ons land geboren is - doet het minder goed.

In Vlaanderen was 53 procent van de mensen met niet-EU-roots in 2016 aan het werk. Dat blijkt uit een studie van de universitaire onderzoeksgroep Steunpunt Werk. Bij mensen zonder migratieachtergrond was dat 76 procent.

Mensen met roots buiten de EU zijn in de data van de VDAB goed voor 44 procent van de bijna 200.000 werklozen. Door de coronacrisis is de jarenlang afgenomen werkloosheid onder mensen met migratieroots - in 2019 waren ze gezakt tot 54.000 - uitgewist. Er waren in mei opnieuw 60.000 allochtone werkzoekenden, evenveel als in 2015. Steeds weer tekent hetzelfde fenomeen zich af. Bij hoogconjunctuur zakt de werkloosheid onder mensen met migratieroots, maar minder snel dan bij Belgen. Bij laagconjunctuur stijgen hun werkloosheidsstatistieken sneller. 

Het hoge percentage laaggeschoolden onder mensen van vreemde origine is een belangrijke verklaring voor hun ongunstige positie op de arbeidsmarkt. Vooral omdat België een rigide arbeidsmarkt heeft, met een kleiner segment jobs vanwaaruit mensen zonder veel opleiding kunnen doorgroeien. 'Maar het idee dat een diploma meer perspectief biedt op de Belgische arbeidsmarkt, geldt eerder voor Belgen zonder migratieroots. Onze studies tonen duidelijk dat iemand van vreemde origine met hetzelfde diploma toch moeilijker aan werk raakt', stelt Els Keytsman van het gelijkekansencentrum Unia. 'Jongeren van vreemde origine doen er ook gemiddeld drie keer langer over om een baan te vinden.'

Vooroordelen spelen zeker een rol. Bij een onderzoek door de Gentse professor Stijn Baert in 2016 kregen mensen met een Turkse naam 46 procent minder uitnodigingen voor een jobgesprek dan mensen met een Vlaamse naam.

Praktijktests

De partij Groen greep de racismeprotesten deze week aan om praktijktests op de arbeids- en de huurmarkt op tafel te leggen. De partij deed dat omdat Egbert Lachaert, de voorzitter van de regeringspartij Open VLD, een opening maakte voor het actief controleren of discriminatie in het spel is. Praktijktests op de huurmarkt zijn er al in veel steden. Maar algemeen draaiden pogingen tot een federale of een Vlaamse regeling voor praktijktests de voorbije jaren op niets uit, in 2019 nog bij de Vlaamse regeringsonderhandelingen. Met de hernieuwde electorale kracht van het Vlaams Belang is het explosief politiek materiaal. In Vlaamse regeringskringen was woensdag niet veel animo om veel te zeggen over het thema.