Paleis der Natie | Buitenlandse Zaken heden gesloten

Het Rwandese gerecht meldde eind augustus vorig jaar de arrestatie van Paul Rusesabagina. In november 2018 had Rwanda een internationaal aanhoudingsmandaat uitgevaardigd tegen de man die tijdens de Rwandese genocide in zijn eentje meer levens redde dan de United Nations Assistance Mission for Rwanda (UNAMIR). De VN-vredesmacht, met onder meer Belgische para’s, was in het Afrikaanse land gestationeerd om de vrede tussen Hutu’s en Tutsi’s te handhaven, maar faalde deerlijk.

Toen op 6 april 1994 het vliegtuig van de Rwandese president Juvénal Habyarimana werd neergehaald en daarna de slachtpartijen losbarstten en ook tien Belgische para’s werden vermoord, stond Rusesabagina alleen aan het hoofd van Hôtel des Mille Collines. In het gebouw dat toen nog eigendom was van de Belgische luchtvaartmaatschappij Sabena vonden ruim 1.200 Tutsi’s en Hutu’s bescherming tegen de moordende en plunderende Interahamwe-milities. Ze overleefden dankzij de tussenkomsten en wellicht de omkoperij van de militiecommandanten door Rusesabagina. Zijn verhaal ging later de wereld rond in de geromantiseerde Hollywoodfilm ‘Hotel Rwanda’.

In 1996 kreeg Rusesabagina met zijn gezin asiel in België, omdat hij wegens zijn kritiek op het regime van Paul Kagame niet langer veilig was in zijn geboorteland. Hij kreeg de Belgische nationaliteit en vestigde zich in het Brusselse, waar hij een tijd aan de kost kwam als taxichauffeur. Later verhuisde hij naar San Antonio in Texas. Daar vertrok hij in augustus van vorig jaar via Dubai naar Bujumbura in Burundi. Maar het privévliegtuig dat hem aan boord nam, landde in Kigali, waar hij prompt werd gearresteerd. De valstrik was opgezet door de Rwandese diensten, die daar zelfs geen geheim van maken. De Rwandese regering gaf toe te hebben betaald voor het vliegtuig dat Rusesabagina naar Kigali bracht.

Wilmès

Dat de inmiddels 66-jarige Rusesabagina, een Belgische medeburger, werd ontvoerd, is volgens het Rwandese gerecht irrelevant in de afhandeling van de rechtszaak tegen hem. In een schijnproces moet hij zich nu verdedigen tegen de beschuldiging van terrorisme en steun aan de rebellenbeweging Forces de Libération Nationale (FLN). Zijn Belgische advocaat kreeg hij niet te zien. Het dossier kon Rusesabagina vooraf niet inkijken, maar zo’n detail was volgens het Rwandese gerecht geen reden om de zaak uit te stellen.

De Belgische federale regering lijkt zich bij de situatie neer te leggen en hult zich in stilzwijgen. Vooral nadat de Rwandese minister van Buitenlandse Zaken Vincent Biruta na een ontmoeting met de Belgische ambassadeur Benoît Ryelandt er weinig diplomatisch voor heeft gewaarschuwd dat het gevolgen zal hebben voor de goede relaties tussen de twee landen als België het lot van de familie van Rusesabagina ter harte neemt. Sindsdien heeft minister van Buitenlandse Zaken Sophie Wilmès haar tussenkomst beperkt tot het voorzichtig uitspreken van haar bezorgdheid over de gezondheid van Rusesabagina, die een hartlijder is. Dat een Belgische burger letterlijk werd gekidnapt en nauwelijks inzage krijgt in de klachten tegen hem, lijkt minister Wilmès minder te bekommeren.

Het is uiteraard bekend dat de kopstukken van de MR, de partij van de minister, altijd nauwe banden onderhielden met het regime van Paul Kagame. Zowel Louis Michel als minister van Buitenlandse Zaken en zijn zoon Charles Michel als premier hebben nooit lastige vragen gesteld bij de drijverijen van Kagame. Onlangs overlegde Charles Michel als Europees voorzitter met Kagame over een internationaal verdrag voor pandemieparaatheid en -respons zonder het lot van zijn landgenoot Rusesabagina aan te raken. Nochtans maakte het Europees Parlement zich in februari al zorgen over diens welzijn.

Misprijzen voor de Belgen

België nestelt zich in de houding van het Westen, dat een voorkeursbehandeling geeft aan Kagame. Rwanda wordt overladen met geld. Ooit werd de Rwandese sterke man op het gênante af gefêteerd tijdens het Wereld Economisch Forum in Davos. Later dit jaar vindt in Kigali de top van de Commonwealth plaats. Dat mag niet verwonderen, want een belangrijke adviseur van Kagame is de gewezen Britse premier Tony Blair.

Ook Frankrijk probeert weer een wit voetje te halen in Kigali. Vorige week publiceerde een Franse commissie haar besluit dat Frankrijk verpletterende verantwoordelijkheden draagt in de Rwandese genocide. De commissie boog zich over het Rwandese drama op verzoek van president Emmanuel Macron.

De boosdoener in het rapport is de toenmalige president François Mitterrand, die al te meegaand was voor het regime van zijn Rwandese collega Habyarimana en die alle voortekens van naderend on-heil negeerde. Onder het bewind van de cynische Mitterrand werd Rwanda, zeg maar het Hutu-regime, gul bediend van wapentuig en munitie, en verzorgden Franse legerofficieren de vorming van Rwandese militairen.

Ook na de aanslag op Habyarimana hebben de Franse troepen weinig ondernomen om de moordpartijen te stoppen. Het Rwandees Patriottische Front (RPF) van Paul Kagame, dat begin 1990 vanuit Oeganda een guerrillacampagne was begonnen tegen het regime in Kigali, treft volgens de commissie nauwelijks schuld. Dat laatste speelt recht in de kaarten van president Macron, die al langer de banden met Kagame aanhaalt.

Fable convenue

Het Franse rapport past in de ‘fable convenue’ die vandaag in het hele Westen rond de Rwandese genocide wordt opgehangen: Kagame als de man die de genocide stopte. Eigenlijk willen ze in de Europese hoofdsteden liever niet horen wat echt gebeurde en wie 27 jaar geleden het bevel gaf tot de aanslag op Habyarimana en zo de genocide aanstak.

Misschien moeten ze bij Buitenlandse Zaken eens lezen wat de Britse journaliste Michela Wrong, een Afrikaverslaggeefster, daarover schrijft in haar jongste boek ‘Do Not Disturb: The Story of a Political Murder and an African Regime Gone Bad’.

Wrong, die voor BBC, Reuters en Financial Times de Rwandese genocide volgde, heeft haar verhaal opgetrokken rond de moord in 2014 in Zuid-Afrika op Patrick Karegeya, gewezen vertrouweling van Kagame en ex-chef van de Rwandese inlichtingendienst. Karegeya gaf ooit toe betrokken te zijn geweest bij het team dat het vliegtuig neerhaalde. Hij maakte ook bekend dat de Congolese dictator Laurent-Désiré Kabila op bevel van Kigali werd vermoord.

Karegeya is trouwens niet de enige ex-medestander van Kagame die werd omgebracht. Dat gebeurde ook met Seth Sendashonga, een gematigde Hutu die een tijd minister van Binnenlandse Zaken was maar in onmin geraakte met Kagame. Zijn ex-stafchef Théogene Rudasingwa, die ooit getuigde over het aandeel van het RPF in de genocide, schuilt nu in de Verenigde Staten en bekende: ‘We hebben een monster geschapen.’ Dat Kagame daar allemaal mee wegkomt, verklaart zijn stijgende misprijzen voor de Belgen.

Buitenlandse Zaken is intussen een zwalpend departement waar weinig of geen directieven van uitgaan. Ooit was het iets prestigieus, vandaag wordt het bij de regeringsvorming als een troostprijs beschouwd, zoals nu voor ex-premier Wilmès. De internationaal gereputeerde Africa Desk van weleer is onderbemand, en dat is beleefd uitgedrukt. De federale regering lijkt dat niet eens te merken.

Intussen staat in Kigali het leven van een landgenoot op het spel. De federale regering en de Europese Unie hebben zich al drukker gemaakt om de Russische oppositieleider Aleksej Navalny dan om het lot van de held van Hôtel des Mille Collines.