Hoe een 17-jarig meisje klimaat boven op de politieke agenda plaatst

Mortsel, augustus 2018. De temperaturen lopen hoog op in wat uiteindelijk de warmste zomer sinds het begin van de metingen wordt. Scholiere Anuna De Wever en haar vrienden maken zich zorgen. De klimaatopwarming is volop bezig, maar niemand lijkt er zich zorgen over te maken. Waarom is dat voor de politici geen prioriteit?

Als ze de oproep van de Zweedse klimaatactiviste Greta Thunberg lezen, ontstaat een aha-erlebnis in de vriendengroep. De 16-jarige Zweedse staakt een dag per week om aan het parlement meer ambitie voor het klimaat te eisen. De Wever wil samen met haar hartsvriendin Kyra Gantois, die ondertussen op de hogeschool zit, het voorbeeld van Thunberg volgen. Door te spijbelen hopen ze meer aandacht te trekken. Oproepen via sociale media leiden op donderdag 10 januari al meteen tot 4.000 spijbelende scholieren. Sindsdien trekken al vier donderdagen op rij duizenden scholieren naar Brussel om meer actie te eisen voor het klimaat. ‘Dit gaat over onze toekomst’, roepen de jongeren. ‘Wij zullen de gevolgen dragen.’

‘Die boodschap is heel krachtig’, zegt de marketeer Jan Callebaut. ‘Politici gebruiken weleens de slogan dat de factuur voor de pensioenen of het klimaat naar onze kinderen of kleinkinderen wordt doorgeschoven. Het is de eerste keer dat de jonge generatie zelf zegt: wij weigeren te betalen. Wij rekenen op jullie om dit nú aan te pakken.’

De Wever en haar kompanen doopten de actie ‘Youth for Climate’. Door niet alleen achter hun computer op een like-knop te drukken, maar wekelijks strafstudie, slechte punten en slecht weer te riskeren, maken ze komaf met het beeld van een egoïstische en materialistische generatie jongeren.

De beweging is dan ook uniek. Het is van de jaren 60 geleden dat scholieren zo massaal op straat kwamen. Toen steunden ze de studentenprotesten voor Leuven Vlaams. ‘Er was toen natuurlijk nog geen internet en het was lang niet zo evident om op de trein naar Brussel te stappen’, zegt Louis Vos, de Leuvense professor-emeritus die in studentenbewegingen is gespecialiseerd. ‘Wel kwamen er lokaal honderden en soms duizenden scholieren op straat. Ook begin jaren 70 kwamen scholieren op straat tegen de hervorming van de legerdienst. Maar de economische crisis maakte dat scholieren en studenten daarna meer met hun eigen toekomst bezig waren. Deze klimaatbeweging is vanuit historisch perspectief een heel nieuwe beweging.’

Greenpeace

De Wever en haar vrienden beseffen al snel dat dit soort acties organiseren hun scholierenpetje te boven gaat. Rond de kerstvakantie kloppen ze aan bij Greenpeace, dat regelmatig burgerinitiatieven rond het klimaat begeleidt. Het levert stewards voor de betogingen en geeft mediatraining. ‘We krijgen regelmatig zo’n verzoeken voor advies en ondersteuning’, zegt Dave Van Meel van Greenpeace. ‘We geven hen ook inhoudelijke input om in debat te gaan, bijvoorbeeld rond de voor- en nadelen van kernenergie. Maar het is altijd aan de jongeren zelf om te beslissen wat ze daarmee doen.’

Vakbonden en andere middenveldorganisaties kunnen traditioneel snel en veel mensen op straat brengen omdat zij op een uitgebreide ledenbasis en een sterke organisatie kunnen rekenen. Nieuwere sociale bewegingen, zoals de vredesbeweging, de milieubeweging of recenter de gele hesjes kunnen dat minder.

Dat maakt het ook moeilijk voor politici om met zo’n bewegingen om te gaan, zegt de Gentse politicoloog Bram Wauters. ‘Als de vakbonden op straat komen, kan de minister van Werk de vakbondsleiders uitnodigen en met hen onderhandelen. Anuna De Wever legt het goed uit en spreekt veel mensen aan, maar ‘meer actie voor het klimaat’ kan op verschillende manieren worden ingevuld. Dat is een parapluboodschap overgoten met een generationeel sausje. De vraag is hoe je dat in concrete maatregelen omzet.’

Voordeel van de leeftijd

De scholieren leggen de bal terug in het kamp van de politici. Ze vragen dat de politiek samen met experten beslist wat moet gebeuren om het klimaatakkoord van Parijs uit te voeren. ‘Ik heb het voordeel van mijn leeftijd en mijn rol’, zei De Wever daarover in Knack. ‘Ik hoef me tegenover niemand te verantwoorden. Ik kan in ‘De afspraak’ gaan zitten en zeggen: ‘Beste politici, get your shit together.’’

Maar de klimaatjongeren erkennen ook dat er meer van hen wordt verwacht. Ze hebben nu de aandacht van de politiek en de media. Zowel het Vlaams Parlement als de Kamer boog zich deze week over een ambitieuzer klimaatbeleid. ‘Jullie zorg is onze zorg’, beloofde Vlaams minister-president Geert Bourgeois (N-VA) de jongeren die in de publiekstribune van het Vlaams Parlement zaten. Ook voor premier Charles Michel (MR) is het klimaat een prioriteit. En gisteren gingen N-VA-voorzitter Bart De Wever en Groen-voorzitster Meyrem Almaci in prime time op televisie rechtstreeks met elkaar in de clinch over het klimaat (zie linksonder).

Kortom: de ene De Wever heeft de aandacht van de andere getrokken. ‘Nu moet er iets concreets gebeuren’, zegt Anuna De Wever. Daarom hebben Youth for Climate en Vlaams Bouwmeester Leo Van Broeck deze week samen een panel met klimaatwetenschappers opgericht. Zij zullen oplossingen aanreiken en zelfs een klimaatactieplan voor de politiek opstellen. Zo willen de klimaatjongeren de stap zetten van protest naar concrete actie.

Mogelijk is dat idee haar ingefluisterd door haar vader. Hij is stadsplanner en werkt rond stads- en leefbaarheidsprojecten in Anwerpen. Ook haar moeder is geëngageerd. Katrien Van der Heyden is genderexperte en is gespecialiseerd in de link tussen gender en klimaatverandering. ‘Toch ben ik er nogal zeker van dat Anuna ook zonder mijn verhalen activiste zou zijn geworden’, zei ze daarover. Ook de grootouders van het meisje waren al geëngageerd. Anuna beschouwt het als een evidentie dat ze iets teruggeeft aan de maatschappij waarvan ze zoveel gekregen heeft. ‘Ik ben blank, kom uit de middenklasse en heb kansen gekregen die 95 procent van de jongeren niet krijgt. Als je zo veel geluk en zo veel kansen hebt gehad, ben je verplicht ambitieus te zijn.’

Voor een 17-jarig meisje komt De Wever bijzonder volwassen over, bijna als een professionele activiste. In rechtse middens wordt dan ook luidop de vraag gesteld hoe spontaan het initiatief tot stand is gekomen en hoelang het zal duren eer andere bewegingen er hun karretje aanhangen. De grens tussen milieu- en klimaatbewegingen en meer antikapitalistische ideeën was in het verleden soms flou. Maar voorlopig slaagt deze beweging erin haar boodschap helder te houden. De slogans waarmee de scholieren donderdag door de Brusselse straten liepen (zie foto’s), gingen alleen over het klimaat en het effect op hun toekomst. ‘Binnenkort verdrinken we niet alleen in ons huiswerk’, scandeerden enkele jongens.

Brossen voor de bossen

Zolang er geen actie vanuit de politiek komt, willen de scholieren minstens tot aan de verkiezingen ‘brossen voor de bossen’. Dat plaatst het onderwijs in een moeilijke positie. Veel scholen staan niet onsympathiek tegenover de betogingen, maar op het einde van de rit moeten de leerlingen de leerstof wel onder de knie krijgen.

De jongeren wuiven dat argument weg. Als ze niet spijbelden, zouden ze nooit zo veel aandacht krijgen. ‘Het klimaat is een extreem probleem. Een beetje spijbelen is dat niet’, zei De Wever. Een jonge scholier hield donderdag een bord omhoog met de slogan: ‘Ik mis één uur Frans, één uur geschiedenis en één uur wiskunde. Maar de politici missen hun kans op de toekomst.’

‘Tot nu toe waren de scholen welwillend, maar dat blijft wellicht niet duren’, zegt Wauters. ‘Dan ligt de drempel om deel te nemen hoger. Als tegelijk de media-aandacht afneemt, wordt het voor zo’n beweging moeilijk om te blijven bestaan. Vroeg of laat is het opnieuw tijd voor examens.’

Maar ondertussen kunnen ze wel op het beleid wegen, zegt Wauters. ‘De witte beweging in de jaren 90 verdween al snel, maar ze heeft wel tot een hervorming van de politiediensten en de oprichting van Child Focus geleid. De Franse president Emmanuel Macron heeft onder druk van de gele hesjes zijn beleid omgegooid. De politiek kan zulke signalen moeilijk negeren.’