Kunstgaleries zien nieuwe antiwitwasregels niet zitten

Een Vlaamse kunst- en antiekhandelaar krijgt een unieke kans om twee werken van een oude Vlaamse meester te kopen. Het moet snel gaan. Een telefoontje naar een Russische klant levert meteen een bod op van 1,5 miljoen euro. De deal kan de week erna beklonken worden. Maar wat weet de handelaar over de oorsprong van het geld? Stelt hij daar vragen over? Zou hij de deal afblazen of zijn klant aangeven bij de antiwitwascel als hij twijfels heeft?

Dat laatste wordt binnenkort een wettelijke verplichting. De regering heeft zopas een wetsontwerp ingediend in de Kamer waardoor alle kunst- en antiekhandelaars, ook de veilinghuizen, kunstgalerijen en organisatoren van beurzen en salons onder de antiwitwaswet zullen vallen, net als de banken, notarissen, vastgoedmakelaars en meer dan 30 andere sectoren.

Onraad ruiken

Zodra ze een deal regelen die 10.000 euro of meer waard is, moeten ze de identiteit van hun klant kennen. Ze moeten voortdurend waakzaam zijn voor verdachte transacties. Als ze onraad ruiken - ook al weten ze niet welk misdrijf ermee gemoeid is - moeten ze dat melden aan de antiwitwascel. Als ze niet aan die verplichtingen kunnen voldoen, mag de deal niet doorgaan.

Alle mogelijke kunst-, antiek- en verzamelobjecten vallen onder die nieuwe antiwitwasregels. Het gaat om alle werken ‘van grafische of beeldende kunst', zowel afbeeldingen, collages, schilderingen, tekeningen, gravures, prenten, lithografieën, beeldhouwwerk, tapisserieën, keramische werken, glaswerk en foto’s, voor zover die ‘een schepping zijn van de kunstenaar zelf’.

Ook alle ‘roerende goederen van meer dan 50 jaar oud’ vallen onder de nieuwe verplichting. Dat gaat van zoölogische, botanische en archeologische voorwerpen en delen van monumenten tot postzegels, archieven, muziekinstrumenten, vintage en design.

'Regering is fout'

De Belgische beroepsvereniging van kunstgalerijen (BUP) is niet opgezet met de nieuwe antiwitwasverplichtingen. 'De hele sector zit met veel vragen. Het is fout van de regering om ons te beschouwen als mensen die 'beleggingen' verkopen. Wij verkopen geen topstukken aan de eerste de beste klant', zegt BUP-voorzitter Adriaan Raemdonck (galerie De Zwarte Panter).

'Telkens de identiteit opvragen van een klant, zoals een bank dat doet, zal veel kopers afschrikken. Niet omdat ze iets te verbergen hebben, maar omdat zeker een Belg vrij zijn geld wil uitgeven', zegt BUP-ondervoorzitster Sofie Van de Velde. 'Galeries zoals de onze werken in de 'primary market': wij zetten jonge kunstenaars op de kaart. Dat is heel anders dan de secondary market, waar handelaars ivoor verkopen of de zoveelste Warhol of Picasso doorverkopen. Toch worden we over dezelfde kam geschoren. Het is alsof je duizend leerlingen op een schoolplein bijeenroept omdat één leerling wat mispeuterd heeft.'

Peter Bernaerts van het gelijknamige Antwerpse veilinghuis ziet praktische problemen als hij elke keer iedereen die biedt op een stuk moet identificeren. 'Wat is een verdachte transactie? Als we een stuk veilen aan een veelvoud van de schatting? Vaak was er dan gewoon veel interesse voor. Het is volgens mij een grote kwakkel dat in onze sector veel wordt witgewassen. De onlineverkopen waar niemand zicht op heeft, dat is pas een jungle.'

De regering ziet nochtans genoeg redenen om de hele sector onder de antiwitwaswet te plaatsen. 'Tal van lacunes en inbreuken maken België zeer aantrekkelijk als draaischijf voor de illegale markt van kunstwerken en antiquiteiten van twijfelachtige oorsprong', schrijft ze in de toelichting bij de wetswijziging, die gebaseerd is op een Europese richtlijn. Er worden in ons land zelfs objecten verkocht die zijn gesmokkeld uit het Midden-Oosten en mogelijk terreurgroepen zoals IS financieren, luidt het.

Cultuurobjecten van islamisten

Op beurzen en festivals ontdekte de overheidsdienst Economie al voorwerpen die illegaal waren uitgevoerd, die een verzonnen herkomst kregen, een twijfelachtige authenticiteit hadden of enorm overdreven prijzen kregen, tot 4,2 miljoen euro. Op een festival is al een exposant aangetroffen die in Spanje werd vervolgd voor illegale handel in cultuurobjecten van islamisten uit Libië.

Bij Belgische antiquairs en ook bij galeries die hedendaagse kunst of oudere stukken verkopen, worden hoge prijzen vastgesteld, tot 1,2 miljoen dollar, schrijft de regering. De economische inspectie botste er al op wanpraktijken, zoals sluikwerk en stukken van verdachte herkomst. Uit de dossiers blijkt dat de belangrijkste klanten zich in het buitenland bevinden: in de VS, Zwitserland en in belastingparadijzen. Er gaan ook opbrengsten naar buitenlandse rekeningen.

In Zwitserland of Luxemburg zijn er plekken die in alle discretie dure kunst tegen (fiscale) gunstregimes bewaren voor internationale klanten. Ons land kent geen echte 'vrijhavens', maar er zijn hier wel een 15-tal gespecialiseerde entrepots die soortgelijke diensten aanbieden en die volgens de regering ook onder de nieuwe wet vallen. Die depots zijn vaak niet eens officieel ingeschreven, ze zijn soms gelinkt aan echte vrijhavens zoals die in Zürich en ze bewaren werken van meer dan 1 miljoen euro waar ze weinig over weten. Dat vergroot opnieuw het risico op witwassen.