Achteruitgang onderwijs keert niet vanzelf

'Zonder hervormingen in het onderwijs gaan die resultaten verder omlaag. Die dynamiek zit in het systeem, waardoor we een middenmoter dreigen te worden', zegt OESO-onderwijsexpert Dirk Van Damme naar aanleiding van de dramatische cijfers over de Vlaamse onderwijskwaliteit in het jongste internationale rapport Trends in International Mathematics and Science Study (TIMSS).

Dat rapport meet het niveau van wetenschap en wiskunde bij Vlaamse 10-jarigen. Voor het eerst sinds de afname van de test daalt het niveau in die disciplines significant. Het doet bij de politiek alarmbellen afgaan. 'Onze hersenen zijn onze enige grondstof', zegt minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA). Een daling van het onderwijskwaliteit hypothekeert de productiviteit van toekomstige werknemers en de economische groei op lange termijn.

Wiskunde en wetenschap

De luidste alarmbel van het TIMSS-rapport is het resultaat op de wiskundetesten. De Vlaamse leerling uit het vierde leerjaar scoort in 2019 14 punten slechter op die test dan vier jaar eerder. Terwijl de daling sinds 2003 mondjesmaat gebeurde, was die vorig jaar voor het eerst significant groot. 'Dat is dramatisch, want vroeger waren onze leerlingen wereldtop in wiskunde', zegt Van Damme.

Niet alleen gaat de wiskundekennis er gemiddeld genomen op achteruit. Almaar minder leerlingen blijken nog te excelleren. In 2019 haalde nog 8 procent van de leerlingen een gevorderd niveau, terwijl dat vier jaar eerder nog 10 procent was. Daarnaast vallen steeds meer leerlingen uit de boot. Uit de studie blijkt 3 procent van de 10-jarigen niet eens een basiskennis wiskunde te hebben, 2 procentpunten meer dan in 2015. Vlaanderen duikt in de internationale rangschikking in acht jaar van de 7de naar de 17de plaats.

Dezelfde trend tekent zich af bij wetenschapsvakken. Een Vlaamse leerling scoort in 2019 11 punten minder dan in 2015 op pakweg biologie en aardrijkskunde, disciplines die gebundeld zijn in het vak wereldoriëntatie (WO). Ook voor die vakken duiken steeds meer leerlingen onder de lat.

Leerverlies

Dat de eindtermen zijn afgestapt van het idee dat feitenkennis belangrijk is, is volgens Van Damme de boosdoener. 'In de jaren 90 kwam men met het progressieve idee op de proppen dat niet kennis maar competenties ertoe deden. Men dacht: 'Kennis kan je wel opdoen via het internet'. Daar betalen we nog altijd de prijs voor.'

Leerlingen blijken het volgens het rapport moeilijk te hebben met wiskundige kennis als breuken en decimalen. 'Je hebt een wiskundige basiskennis nodig om goed te kunnen redeneren en toepassen. Daarom zijn de resultaten zo slecht', zegt Van Damme.

Een andere verklaring is dat steeds meer leerlingen thuis weinig of geen Nederlands spreken. Ze scoren een pak slechter dan hun klasgenoten bij wie Nederlands thuis de voertaal is.

Oplossing

Om het tij te keren wil Weyts snel hervormingen in de steigers zetten. De overheid moet de lat in de eindtermen voor het basisonderwijs opnieuw hoger leggen. Het kabinet-Weyts plant die eindtermen in september 2021 klaar te hebben. Daarnaast wil hij inzetten op taalscreening in het kleuteronderwijs om taalachterstand - en dus een bron voor latere leermoeilijkheden - tijdig op te sporen.

De belangrijkste pijler is de invoering van centrale toetsen, die leerlingen vier keer in hun schoolcarrière moeten afleggen. 'Aan de hand van die resultaten kunnen we zien welke leerlingen erin slagen bij te leren, kan je scholen vergelijken en heel gericht ingrijpen', zegt Weyts. Hij wil zo de vinger beter aan de pols houden, want nu is het wachten op internationale rapporten om een beeld te krijgen van de onderwijskwaliteit.

Zowel in de aanscherping van de eindtermen, de taalscreenings als de centrale testen ziet Van Damme een oplossing. Hij pleit daarnaast voor een hervorming van de lerarenopleiding, zodat we nog betere mensen voor de klas krijgen. 'Het is algemeen geweten dat we niet meer rekruteren uit de sterkste profielen. Aan de lerarenopleiding moet gesleuteld worden. In het onderwijs leeft echter de angst te streng te zijn bij de rekrutering en de opleiding, omdat we al met een lerarentekort zitten', zegt Van Damme. 'Maar door de opleiding aan te scherpen trek je net betere mensen aan.'

Weyts wil vaart maken met de nieuwe eindtermen en de invoering van de centrale toetsen. Die zouden in 2023 voor het eerst in het secundair onderwijs georganiseerd worden, een jaar later moet het lager onderwijs volgen. De minister beseft dat het onderwijs een tanker is die maar traag keert. 'Het duurt zeker tien jaar voor we de effecten van al die hervormingen zien, maar we moeten deze keuzes durven te maken.'