PISA-studie: heel Europa zit met een onderwijsprobleem

Het nieuwe PISA-rapport baart zowat overal in de Europese Unie kopzorgen over het onderwijs. Op Zweden na gaan alle lidstaten erop achteruit in vergelijking met tien jaar geleden, zowel voor wiskunde en leesvaardigheid als voor wetenschappen. Soms beperkt, veel vaker heel fors.

Voor wetenschappen scoren de Finse scholieren gemiddeld bijna 35 punten lager dan in 2012. Op de wiskundetest oogt het rapport van de Duitse 15-jarigen vandaag veel soberder dan toen en Nederlandse jongeren doen het qua begrijpend lezen ruim 50 punten slechter dan tien jaar geleden. Het gemiddelde van de 14 EU-landen die sinds de start van de PISA-tests elke keer deelnamen, zakt op elk domein.

In een internationale onderwijsranking die steeds meer wordt gedomineerd door Aziatische landen houdt alleen Estland enigszins stand. Dat komt mogelijk door een hoger ambitieniveau van de jongeren, aangevuurd door een externe dreiging vanuit Rusland, luidt de hypothese onder onderwijsexperts. De Estse samenleving is ook minder divers dan de Vlaamse, de Nederlandse of de Duitse.

Zelfde ingrediënten

Dat Europa als blok steeds slechter scoort 'heeft niet zo gek andere redenen dan in Vlaanderen', zegt Kristof De Witte, onderwijseconoom aan de KU Leuven. 'In veel landen is er een lerarentekort. Zo goed als overal dwong corona tot schoolsluitingen. In de meeste Europese landen zien we een superdiverse samenleving en dat ambities lager komen te liggen.'

Nog een gemeenschappelijke deler is dat snel afgeleide jongeren vooral vluchtig lezen op een scherm, waardoor de spanningsboog bijzonder laag ligt, zegt De Witte. Ouders spelen ook mee. 'Europa telt steeds meer hoger opgeleide ouders die vaak kritisch zijn over de (rol van) de leerkracht. Ze leggen vaker de nadruk op quality time met hun kinderen en beschouwen onderwijs niet als hun kerntaak.'

Europese lidstaten onderling vergelijken is evenwel een gevaarlijke oefening, waarschuwt De Witte. 'De verschillende factoren interageren anders met elkaar. Ook de kenmerken van leerkrachten, scholen en schoolstructuren spelen mee.'

Experimenten

Naast de gemeenschappelijke ingrediënten spelen in Vlaanderen ook specifieke factoren. 'Het geëxperimenteer in het Vlaamse onderwijs gebeurde te weinig op basis van wetenschappelijke inzichten', zegt Jeroen Backs, afdelingshoofd Strategie en Kennis voor het Departement Onderwijs en Vorming. Backs verwijst naar scholen die bijvoorbeeld huiswerk afschaften zonder in een alternatief te voorzien.

Ook Nederland kende experimenteerdrang, maar daar kwam men er sneller van terug. De iPad-scholen werden snel afgevoerd toen het nefaste effect op leerlingen duidelijk werd. 'In Vlaanderen ging het geëxperimenteer langzamer en gebeurde het vaak minder zichtbaar dan in Nederland, waardoor het ook moeilijker is om de experimenten te tackelen', zegt Backs.

Dat experimenten in Nederland sneller door de mand vielen, komt door de centrale toetsen die er bestaan. Daarmee worden de prestaties per school gekwantificeerd. In Vlaanderen kan dat straks ook. Vanaf volgend schooljaar moeten alle leerlingen in het vierde en het zesde leerjaar en het tweede en het zesde middelbaar een gestandaardiseerde test afleggen.

War for talent

In Europa groeit het besef dat de krachten moeten worden gebundeld. Na de coronapandemie kwam er een miljardeninjectie die het onderwijs een boost moest geven. Dat geld wordt nu onder meer gepompt in wetenschappelijk onderzoek dat moet blootleggen welke maatregelen de kwaliteit het meeste opkrikken.

'Als het de wereldwijde war for talent niet wil verliezen, moet Europa actie ondernemen', zegt De Witte. 'Wie een hoog niveau van onderwijs en sterk scorende leerlingen kan tonen, haalt ook meer onderzoeksmiddelen en -programma's binnen.'