Politiek steekspel over Europees herstelgeld kan beginnen

Vijf landen dienden hun Europees herstelplan al formeel in bij de Europese Commissie: Frankrijk, Duitsland, Portugal, Griekenland en Slovakije. In de loop van vrijdag zullen ook Spanje, Italië, België en enkele andere landen dat doen. Een groot aantal landen zal de officiële deadline vrijdagnacht echter missen. Nederland wordt allicht de hekkensluiter: het land wacht op een nieuwe regering om zijn plan op te maken.

Een beetje uitstel is geen drama. De deadline van 30 april voor de opmaak van de nationale herstelplannen was een soft doel geworden. De Commissie overlegt ook liever nog enkele weken met de lidstaten dan een plan in de bus te krijgen dat kant nog wal raakt.

Bovendien is er ten vroegste in juli zicht op het Europese geld om die herstelplannen te financieren. De Europese Commissie zal in naam van de lidstaten 750 miljard euro lenen op de financiële markten, al heeft ze nog niet het fiat van alle nationale parlementen om die als Europese schulden aan te gaan.

Hervormingen

De Commissie kan de ingediende herstelplannen wel al beginnen te screenen. Daarvoor heeft ze naar eigen zeggen twee maanden nodig. De ministers van Financiën van de EU zullen de nationale herstelplannen uiteindelijk goed- of afkeuren.

Vooral Nederland wil zo vermijden dat sommige landen vrij spel krijgen. De Commissie deelde nog nooit een boete uit aan lidstaten die de tekort- en schuldenregels in Europa tartten. Grote landen als Frankrijk en Italië ontsprongen steevast de dans.

Of de 27 EU-ministers het beter zelf doen en elkaar de duvel aandoen, is maar de vraag. Het risico op hoog politiek spel is minstens even groot. Dat steekspel wordt bovendien al voorbereid. Elk land moet een herstelplan gebruiken voor groene, digitale en andere investeringen, maar ook om zijn economie en arbeidsmarkt grondig te hervormen.

Een eerste ruwe doorlichting leert dat die hervormingen in het Franse en Spaanse herstelplan bijzonder karig zijn. Het opzetten van duurzame pensioensystemen, het verlagen van de belastingdruk op arbeid en een flexibeler arbeidsmarkt zijn ver te zoeken. 'Ik ben geen vegetariër, maar te veel vlees is niet gezond', grapte minister van Financiën Bruno Le Maire deze week toen hij daar een vraag over kreeg.

Leningen niet gegeerd

België krijgt 5,9 miljard euro uit het Europees herstelfonds. Dat bedrag is een subsidie en dikt dus de overheidsschuld niet aan. De meeste lidstaten hebben recht op een combinatie van subsidies en goedkope leningen. Toch doet van de vier grote lidstaten voorlopig alleen Italië een beroep op de Europese leningen. Het heeft daardoor recht op 191 miljard Europees geld.

Spanje, dat na Italië het meeste 'verdient' aan de Europese schulden, gebruikt de leningen voorlopig niet. Dat betekent niet dat ze weg zijn. Ook in een later stadium kunnen de lidstaten die goedkope leningen nog aanvragen.

Orban en co.

De herstelplannen moeten voor 37 procent betrekking hebben op het vergroenen van de economie en 20 procent van het geld inzetten op digitalisering. De meeste lidstaten gaan fors boven de lat voor klimaatinvesteringen, maar de Oost-Europese landen maken opvallend veel minder werk van de vergroening van de economie dan de West-Europese lidstaten.

De Hongaarse premier Viktor Orban wil naar verluidt een vijfde van de herstelmiddelen naar hoger onderwijs doen vloeien. Dat betekent vooral naar zijn getrouwen. Het Hongaarse parlement keurde deze week de privatisering van een reeks staatseigendommen, waaronder een groot aantal universiteiten, en hun overdracht aan privéstichtingen goed.

Zal de Commissie zo'n plan aanvaarden? En laten de overige lidstaten dat gebeuren? Orban is een meester in het politieke opbod. Hongarije heeft een geweldige troef achter de hand: het dreigt ermee de grote leningsoperatie van de Europese Commissie van 750 miljard euro voor herstel niet te bekrachtigen.