Wit-Rusland overwint angst voor Loekasjenko

De ongeziene taferelen volgen elkaar in sneltempo op in Wit-Rusland. Het protest tegen de frauduleuze herverkiezing van president Aleksandr Loekasjenko sloeg maandag over van de straat naar staatsbedrijven. Duizenden arbeiders legden het werk neer nadat de oppositie een nationale stakingsdag had uitgeroepen. Loekasjenko werd uitgejouwd toen hij in een tractorfabriek de stakers wilde toespreken. De menigte maakte hem uit voor 'leugenaar' en riep hem op ontslag te nemen, waarna hij woedend het podium verliet.

Ook de werknemers van de staatsomroep, het propagandakanaal van het regime, kozen de kant van het volk. Ze verlieten hun studio's en lieten een tijdlang herhalingen spelen. Een dag eerder was de hoofdstad Minsk het toneel van de grootste protestmars in tijden. Meer dan 100.000 Wit-Russen demonstreerden tegen de uitslag van de presidentsverkiezingen en het grootschalige politiegeweld achteraf. Een tegendemonstratie waarvoor Loekasjenko bussen met aanhangers liet aanvoeren, lokte enkele duizenden mensen.

Alle lagen van de bevolking

Hoewel Loekasjenko de protesten toeschrijft aan een handvol jongeren en er een buitenlandse hand in ziet, lijkt de protestgolf door te dringen in alle lagen van de bevolking. 'Het is bij jongeren begonnen', zegt Ria Laenen, docente Russische en Internationale Politiek aan de KU Leuven. 'Maar je zag snel dat het dit keer anders was dan bij eerdere manifestaties. Het regime heeft met enorm veel geweld gereageerd en jongeren van straat geplukt en mishandeld. De oudere generaties, hun ouders en grootouders, pikten dat niet. Ze hebben zich bij de demonstraties aangesloten.'

Volgens Laenen wordt de situatie voor Loekasjenko precairder. 'Het is veelzeggend en heel gênant voor het regime dat de arbeiders en de staatsmedia het werk neerleggen. Tot nu waren ze erg loyaal aan de president uit vrees hun job te verliezen. Dat ze die vrees overwonnen hebben, is ongezien in het onafhankelijk Wit-Rusland.'

Goedkope Russische olie

Al voor de presidentsverkiezingen van vorige week zondag was duidelijk dat het ongenoegen onder arbeiders groeide. De Wit-Russische economie is sterk op de communistische leest gestoeld en steunt in grote mate op staatsbedrijven. Dat leidt tot stagnatie. Terwijl de inwoners van de buurlanden hun inkomen en welvaart zagen toenemen, bleven de Wit-Russen op hun honger zitten.

De voorbije jaren kwam daar een dreun bovenop toen de aanvoer van goedkope Russische olie en gas stilviel. Beide zijn cruciaal voor de Wit-Russische economie, waar ze worden verwerkt tot producten die worden doorverkocht op de wereldmarkt. 'President Vladimir Poetin heeft Wit-Rusland lang bevoordeeld en olie en gas geleverd aan spotgoedkope prijzen', zegt Laenen. 'De jongste jaren drijft hij die op, als drukkingsmiddel en omdat de economische situatie in Rusland dat vereist.'

Nationale leider

De economische malaise en Loekasjenko's aanpak van de coronacrisis gaven de oppositiekandidate Svetlana Tichanovskaja wind in de zeilen. Haar campagnebijeenkomsten lokten tienduizenden Wit-Russen, waardoor Loekasjenko voor het eerst in een kwarteeuw met degelijke tegenstand kreeg af te rekenen. Maandag liet Tichanovskaja weten dat ze bereid is de nationale leider te worden. Haar plan: de rust doen weerkeren, politieke gevangenen bevrijden en verkiezingen organiseren.

Maar Loekasjenko wil niet wijken. 'We hebben verkiezingen gehouden en er zullen geen nieuwe komen, tenzij je me vermoordt', zei hij tegen de stakers. Naar eigen zeggen is hij bereid de macht over te dragen na een referendum, maar alleen als de rust is weergekeerd. De vraag is hoever hij wil gaan en of de veiligheidsdiensten hem blijven steunen.

Rusland als spelverdeler

Alle Europese retoriek en sancties ten spijt (zie inzet) belooft Rusland de komende dagen en weken de grote spelverdeler te worden. Maandag zei het Kremlin tussen te komen als dat nodig is, in het kader van een gezamenlijk militair pact. Een bloedig einde van de protesten lijkt dan onvermijdelijk.

'Maar het kan ook dat Poetin vindt dat Loekasjenko aan vervanging toe is en een regimewissel toestaat' zegt Laenen. 'Dat is het grote verschil met de revolutie in Oekraïne, toen het pro-Russische regime werd afgezet door pro-Europese betogers. Wit-Rusland zit echt in het Russische kamp. Dat zal niet snel veranderen en ook de oppositie heeft die ambitie niet. Loekasjenko schipperde de voorbije jaren tussen Rusland en de EU en een eventuele opvolger zal dat ook proberen. Maar het is niet omdat iemand anders aan de macht komt dat de afhankelijkheid van Rusland verdwijnt.'