‘Er komt een tijdperk van overvloed aan'

Ik steek mijn rechterhand uit naar zijn rechterhand. Peter Diamandis (53) weert me af, biedt me zijn linkerhand aan. ‘Ik ben gewond’, excuseert hij zich. Even voordien heeft hij een chip laten inplanten in zijn rechterhand. Omdat hij er binnenkort elektronische deuren mee wil openen, en zijn gsm mee wil unlocken. En omdat het kan, dat vooral. ‘Ik kon het niet verdragen dat mijn koelkast meer elektronica bevat dan ikzelf’, schrijft hij enkele dagen later op zijn blog.

Diamandis is extreem. In alles. Maar daardoor ook bijzonder interessant. Zijn naam klinkt als die van een waarzegger op de kermis. De titel van zijn in 2012 gepubliceerde boek ‘Overvloed: waarom de toekomst er beter uitziet dan u denkt’ klinkt helemaal over the top in tijden van bezuinigingen en comateuze westerse economieën. En toch werd de Amerikaanse ondernemer-ingenieur de voorbije jaren niet uitgelachen.

Zijn boek werd een bestseller, hijzelf een vaandeldrager van een Silicon Valley dat blaakt van hernieuwd zelfvertrouwen. Zijn Singularity University, de onofficiële onderwijsinstelling die hij in 2008 in Californië oprichtte met de futurist Ray Kurzweil, werd een hotspot voor bedrijfsleiders uit alle hoeken van de wereld. Net als de gelijknamige conferenties, een tweedaagse tour d’horizon langs domeinen als robotica, nanotechnologie, biotech en artificiële intelligentie. Het was op zo’n conferentie in Amsterdam dat ik hem vorige week kon spreken.

Diamandis, een moleculair bioloog en ruimtevaartingenieur, was jarenlang een van de vele serieel ondernemers in Silicon Valley. Maar met ‘Abundance’, dat hij samen met de journalist Steven Kotler schreef, boorde hij een enorme lap braakliggend terrein aan. Dat van het optimisme en het geloof in de toekomst. In het boek legt hij uit waarom het fantastisch gaat met de wereld, en waarom zo weinig mensen dat in de gaten hebben. ‘De schuld van journalisten’, vindt hij.

Zonder dat we het goed beseffen ontwikkelt technologie zich aan een almaar razender tempo, legt hij uit. In ‘Abundance’ documenteert hij hoe die evolutie de voorbije decennia voor miljoenen mensen de gezondheid, de welvaart en de levensverwachting heeft opgetild. Van zuiverder water tot beter en goedkoper onderwijs, en van een productievere landbouw tot meer democratie, een lagere kindersterfte en supersnelle, almaar goedkopere computers. We hebben het aan technologische vooruitgang te danken die zich schier vanzelf voltrekt.

Volgens Diamandis zet die trend door om in de komende decennia geleidelijk uit te monden in een tijdperk van overvloed. ‘Geen wereld vol Ferrari’s en Louis Vuitton-handtassen, maar één waar aan de basisbehoeften van vrijwel alle mensen voldaan zal zijn.’ Diamandis’ voorspellingen kregen al kritiek - sommige wetenschappers menen dat hij te hard van stapel loopt - maar even goed kreeg hij bakken lof. Volgens het Amerikaanse zakenblad Fortune is hij een van de vijftig officieuze wereldleiders ‘in een tijdperk dat verlegen zit om leiderschap’. Het invloedrijke The Economist noemt zijn werk ‘een godsgeschenk voor wie aan het einde-van-de-wereldsyndroom lijdt’.

Diamandis is niet enkel gewond, hij is ook zichtbaar moe. Suf gespeecht. De eerste minuten van het interview scrollt hij op zijn oversizede Samsung-smartphone vermoeid door zijn e-mails. Maar hij wordt wakker, als hij geprikkeld wordt.

We zijn twee jaar verder sinds u uw inzichten oplijstte in ‘Abundance’. Een eeuwigheid in de technologiewereld. Hebt u hier en daar moeten bijsturen?
Peter Diamandis: ‘Ja, één inzicht is veranderd. Ik zie nu dat nieuwsmedia een van de grootste problemen in de wereld zijn.’

Dat zei u ook al in uw boek.
Diamandis: ‘Klopt. Maar mijn gevoel is nog sterker geworden. In een hypergeconnecteerde wereld vechten media zo hard om aandacht dat ze de wereld op een almaar extremere manier afbeelden. Neem CNN. Die zender toonde onlangs de hele dag beelden van een groep mannen die op het punt stonden onthoofd te worden door Islamitische Staat. Dezelfde beelden: opnieuw en opnieuw en opnieuw. Dat is porno. Daar word ik kwaad van.’

Waarom wordt u daar zo boos om?
Diamandis: ‘Omdat het de werkelijkheid overschaduwt. De terreur van IS is echt. Maar de impact van technologie op de wereld is vele malen groter. De mogelijkheid die technologie biedt om de grote problemen van deze tijd aan te pakken is sterker dan ooit. In de gezondheidszorg, in het onderwijs, in elk denkbaar gebied. De data geven me almaar meer gelijk. Ik heb net een update uitgebracht van ‘Abundance’ waar achteraan extra bewijs is toegevoegd. Moet je maar eens lezen.’

Hebt u sommige evoluties niet te positief ingeschat?
Diamandis: ‘Nee. Tot nog toe had ik over alles gelijk.’

U voorspelt dat binnen afzienbare tijd iedereen met een 3D-printer zal werken. Ik zie nog altijd niet waarom ik er één zou nodig hebben.
Diamandis: ‘Je interpreteert verkeerd wat er staat. Ik zeg niet dat iedereen letterlijk een 3D-printer op zijn bureau zal hebben. Ik voorspel geen wereld vol Ferrari’s en handtassen van Louis Vuitton. Ik voorspel dat we op een punt zullen belanden dat aan de basisbehoeften van vrijwel alle mensen voldaan zal zijn. En dan heb ik het over water, voedsel, een dak boven hun hoofd, energie, gezondheidszorg, onderwijs. En ja, wie dat wil, zal toegang hebben tot 3D-printers, maar wellicht in de cloud. Een jongen in Mumbai zal een praatje kunnen slaan met zijn computer over een ontwerp dat hij in gedachten heeft. Die computer zal dat voor zijn ogen projecteren. Die jongen zal dan kunnen zeggen: ‘Print that for me.’ En het vervolgens in de stad kunnen gaan oppikken. Zeker weten.’

Dat klinkt fantastisch. Maar wanneer worden die tekenen van overvloed zichtbaar voor het gros van de mensen? Trek de straat op in België en mensen hebben het over wat ze dreigen te verliezen. Over schaarste in plaats van over overvloed.
Diamandis: ‘Mensen zijn vergeten hoe de wereld vroeger in elkaar stak. Een voorbeeld: 99 procent van de armen in de Verenigde Staten heeft een dak boven zijn hoofd, stromend water, een toilet. 80 procent heeft een telefoon. 70 procent heeft airco in de auto. En dan heb ik het over de armste Amerikanen. De rijkste industrieel 150 jaar geleden had zich zo’n welstand niet kunnen dromen. We romantiseren het verleden, en we vergeten hoe goed we het hebben.’

Je kan toch niet tegen de armen zeggen: ‘Mopper niet, vergelijk jullie eens met de industriëlen van 150 jaar geleden’?
Diamandis: ‘Nee. Maar de armen zijn wel vergeten wat het is om écht in de miserie te zitten. Als mensen in België het over schaarste hebben, dan zijn ze vergeten wat een ongelooflijke levensstandaard ze hebben. Als er één land is dat zo’n standaard heeft, dan toch wel België? Schaarste is altijd contextgebonden. Ik kan moeilijk geloven dat iets echt schaars is in België. Dat is wat technologie gedaan heeft: alles wat schaars was, overvloedig toegankelijk maken. En die trend zal doorzetten.’

Diezelfde trend maakt bestaande industrieën in sneltempo overbodig en vernietigt jobs. Het pad naar overvloed lijkt er één waar we eerst stevig door het stof moeten.
Diamandis: ‘Niemand hoeft technologie te gebruiken. Als technologie zo slecht is, dat iedereen dan eens stopt ze te gebruiken. Telefoon aan de kant, laat je auto staan, vergeet die gps, vaarwel internet. Geef het allemaal op.’

U hebt het de hele tijd over disruptie. U ziet toch ook de schaduwzijde?
Diamandis: ‘Op bijna elk vlak maakt technologie onze levens beter en gemakkelijker. Als mensen selectief zijn en de ene innovatie leuker vinden dan de andere, dan zijn ze erg naïef. Zal technologie voor nog meer disruptie zorgen? Absoluut! Honderd procent zeker. Vooral bedrijven die niet efficiënt zijn en een slecht product of een slechte dienst verkopen, zullen daar last van krijgen.’

‘Vandaag gaat het over banenverlies, maar we gaan naar een wereld waar zelfs het belang van werken ter discussie zal komen te staan. Een wereld waarin de grote vraag wordt of we nog zin kunnen geven aan ons leven. 70 procent van de Amerikanen haat zijn job. En kan je hen het kwalijk nemen? De mensen achter de kassa? De mensen die dozen op het schap zetten? Als technologie hun banen vernietigt, en die mensen kunnen hun kinderen nog voeden - omdat ze zich aanpassen en een andere baan vinden of omdat ze terugvallen op een gegarandeerd minimuminkomen - dan zie ik geen probleem. Look, technology is not evil, it just is.’

Geldt dat ook voor de ongelijkheid die technologie doet toenemen? It just is?
Diamandis: ‘Wil je over ongelijkheid praten? Goed, laat ons dat doen. Als de kloof tussen arm en rijk toeneemt, maar tegelijk zien miljarden mensen hun basisbehoeften ingelost, dan ben ik helemaal voor ongelijkheid. Het heeft geen enkele zin de kloof tussen arm en rijk te meten en daar op te houden. Je moet ook kijken naar het toenemende aantal mensen dat een aanvaardbaar leven kan leiden. Als daarbij enkele miljardairs zo rijk worden dat ze op Mars kunnen gaan wonen, laat ze! Ik heb daar geen enkel probleem mee. De wereld van overvloed wordt er één van haves en superhaves. Dat is beter dan die van haves en havenots die we vandaag kennen.’

Overheden worstelen vandaag al volop met een snel veranderende wereld. Hoe kunnen zij blijven volgen, als het tempo nog omhoog gaat?
Diamandis: ‘Dat ligt moeilijk. Mensen houden niet van verandering. En overheden proberen verandering tot een minimum te beperken. Ze stabiliseren, dat was altijd de taak van overheden. En dat werkt, als het tempo van verandering in een samenleving niet al te hoog ligt. Maar het werkt slecht als het sneller gaat. De overheid zal zichzelf moeten heruitvinden. Maar eerlijk, ik heb geen idee hoe. Als overheid kan je niet je boeltje pakken en elders opnieuw beginnen. Tenzij je elders naartoe trekt en een andere overheid verdrijft. Of in de ruimte je tenten optrekt, maar dat is nu nog geen optie.’

Waar ziet u het op korte termijn op uitdraaien?
Diamandis: ‘Ik denk dat we in eerste instantie een aantal interessante initiatieven zullen zien opduiken in virtuele werelden. Dat zal geleidelijk gebeuren naarmate de waarheidsgetrouwheid ervan toeneemt. Je zal er mensen zien werken en ontspannen. En je zal er mensen zien experimenteren met nieuwe vormen van overheid. Burgerschap zal niet meer enkel te herleiden zijn tot één staat. Jij zal inwoner van België zijn, maar tegelijk kan je inwoner zijn van een virtuele wereld. Kinderen experimenteren nu al met zo’n dubbele rol via hun spelletjeswerelden. Philip Rosedale heeft met Second Life (een van de eerste online virtuele werelden in 3D, red.) pionierswerk verricht op dat vlak.’

Als het accent minder op de ‘oude’ overheid komt te liggen, betekent dat dan ook dat die door de band genomen slanker moet zijn dan vandaag? Heeft een ‘grote’ overheid als de Belgische, die bijna 55 procent van het bruto binnenlands product opzuigt, nog toekomst?
Diamandis: ‘55 procent? Meen je dat? Wow. Kijk, er is een massieve decentralisatie op komst. Er komt een tijd waarin je de overheid niet meer nodig zal hebben voor een groot aantal dingen. Mensen zullen dan zeggen: ‘Hey, ik betaal belastingen, maar waarvoor eigenlijk? Ik gebruik je transportsysteem niet, ik volg elders onderwijs en ook de zorg voor mijn gezondheid heb ik los van jullie geregeld.’’

‘Je ziet die evolutie nu al. In de VS heeft de klassieke post het al jaren moeilijk. Wat doet de overheid? Zo probeert dure postkantoren open te houden door de prijs van postzegels op te trekken. Overheden verliezen grip, ze verliezen macht. We zullen meer overheden failliet zien gaan. Dat zal wringen: mensen die macht hebben, verliezen die niet graag. Maar het zal gebeuren. Kleine overheden zullen het beter doen, ja. Ze zullen sneller kunnen schakelen, zich beter kunnen aanpassen. Ik zie wel nog één duidelijke rol: zorg dragen voor de mensen die tussen de plooien vallen. Voor de mensen die niet mee kunnen. En voor de mentaal en de fysiek gehandicapten. Met een gegarandeerd minimumloon? Sorry, daar heb ik nog niet genoeg over nagedacht.’

Kan ik mijn kinderen nog kunstgeschiedenis of filosofie laten studeren? Of dreigen ze dan tussen de plooien te vallen?
Diamandis: ‘Jouw kinderen moeten niet per se ingenieurs worden, al zullen ze wel voordeel ondervinden van zo’n opleiding. Het belangrijkste is dat ze gepassioneerd en nieuwsgierig zijn. Stel dat ze journalist willen worden, en ze zijn helemaal doordrongen van dat vak, laat ze. Ze zullen hun job graag doen, en daardoor beter zijn dan veel anderen. En omdat ze nieuwsgierig zijn, zullen ze op de hoogte blijven van de nieuwste technologie. Dan komt het wel goed.’

Ook met hun vader? Een man van dertig die voor een Belgische krant werkt?
Diamandis: (grinnikt) ‘Kranten hebben enorme klappen gekregen in de Verenigde Staten, dat weet je. Maar goed, daarnaast ontwaakt een bijzonder rijke blogosfeer. Ik denk dat het medialand er één wordt waarin het aantal zelfstandigen nog enorm zal toenemen. En dat is maar logisch. Kranten hebben niet meer het monopolie op de distributie van nieuws. Wat zal er van jou worden? It depends, dude. Alles zal afhangen van hoe sterk je drive en je passie zijn.’