'Parkeer schulden op ECB-balans en kijk er niet meer naar om'

In ‘Gecrasht’, zijn gelauwerd standaardwerk over de financiële crisis van 2008 en de uitlopers ervan, toonde financieel historicus Adam Tooze zich al bijzonder hard voor de ‘desastreuze’ manier waarop de eurozone een en ander had aangepakt, met nodeloze werkloosheid als gevolg. De aanpak van de coronacrisis is niet van die aard om Tooze, professor aan Columbia University in New York, milder te stemmen. En dan kwam het Duits grondwettelijk hof er nog tussen gefietst met zijn eis dat de Europese Centrale Bank (ECB) haar stimulusprogramma van obligatieaankopen verantwoordt. Een gesprek over historische tijden.

Hoe uitzonderlijk is de coronaschok voor de wereldeconomie?

Adam Tooze: ‘Het is een unieke schok omdat de hele wereld gelijktijdig getroffen wordt. Liefst 81 procent van ’s werelds beroepsbevolking voelt de impact ervan, van India tot Zuid-Afrika. Bovendien is niet zeker dat we mensen weer zo snel mogelijk aan het werk moeten krijgen, zoals bij vorige crisissen het geval was, omdat dat een tweede besmettingsgolf kan veroorzaken.’ 

‘Epidemiologen hebben ons hier al decennia voor gewaarschuwd. Dit is dan ook de eerste economische crisis van het antropoceen (het tijdperk waarin de impact van de mens op de planeet zichtbaar is, red), waarbij de uitdijende mensheid steeds meer op het terrein van de natuur komt en virussen daardoor kunnen overspringen van dier naar mens. Het is een accident dat stond te gebeuren, en het kan weer gebeuren.’

Ook het financieel systeem ervoer een coronaschok. Hoe fragiel toonde het zich?

Tooze: ‘Het financieel systeem was hier niet op voorbereid, maar dat mag je ook niet verwachten voor dit soort schok. De crisis kwam niet van binnen het systeem. Centrale banken zorgden voor de redding. Voor de VS, met de dollar als internationale spil, is dat een belangrijke vaststelling. Ik was bezorgd dat de Amerikaanse centrale bank (Fed) onder de regering-Trump niet meer dezelfde autonomie zou hebben om als anker te blijven fungeren van het globale financiële systeem.’

Zijn de financiële markten en de economie niet overdreven afhankelijk geworden van de centrale banken?

Tooze: ‘We leven in een wereld van constante interventies en manipulaties van het monetair beleid. Het idee van normaliteit is allang losgelaten, in die mate dat het moeilijk in te beelden is hoe de centrale banken zich nog kunnen terugtrekken. Zeker voor de ECB is het naïef een terugkeer naar de normaliteit te verwachten, waar ze in Duitse conservatieve kringen nog vanuit gaan. Het officiële ECB-mandaat is de inflatie onder 2 procent te houden, terwijl de centrale bank alles uit de kast moet halen om de inflatie op te krikken tot 2 procent. Het probleem is dat de ECB een modern beleid moet voeren met ouderwetse beperkingen. De beslissing van het Duits grondwettelijk hof zet dat op scherp.’

Is die beslissing van het Duitse hof een existentiële bedreiging voor de ECB?

Tooze: ‘Dat weten we nog niet. De initiële reactie van de ECB is de juiste, namelijk niet reageren. Zo ontstaat veel druk op de Duitse politiek en de Duitse centrale bank. Het is dan een Duits probleem, maar bij zo’n cruciale lidstaat vertaalt zich dat in een probleem voor de hele eurozone.’ 

‘Ik ga niet akkoord met de beslissing van het hof. Het is een heel politieke beslissing, waarbij het hof gewoon de conservatieve klagers gevolgd is en de ECB een schokkend expliciete lijst met vragen heeft voorgelegd. En wat met de hoge jeugdwerkloosheid in Spanje of Italië? Wat als een Spanjaard een zaak start tegen de ECB omdat haar acties niet proportioneel zijn met het creëren van jobs? Een oplossing is de ECB net als de Fed een dubbel mandaat te geven, met aandacht voor inflatie én tewerkstelling.’

De eurozone blonk niet meteen uit in solidariteit in de aanpak van de coronacrisis. Zo bleken gemeenschappelijke coronaobligaties een brug te ver voor de noordelijke lidstaten. Een gemiste kans?

Tooze: ‘Ik maak me zorgen over de beperkte schaal van het reddingsprogramma, over het opmerkelijke feit dat het onmogelijk bleek tot een akkoord te komen over 'gemutualiseerde' coronaobligaties. Dat is een enorme gemiste kans. Het is moeilijk om niet pessimistisch te zijn over de verdere financiële en budgettaire integratie als dat nog niet lukt tijdens zo’n grote crisis.’

Wat met de groeiende schuldenberg van de crisisbestrijding? Wie zal dat betalen?

Tooze: ‘Een bezuinigingsbeleid is geen oplossing, want dat zou het trage en pijnlijke herstel nog bemoeilijken en onnodig miljoenen burgers in de werkloosheid duwen. De eurozone heeft dringend nood aan investeringen in technologie als 5G en in een groene energietransitie. Zoiets is niet compatibel met bezuinigingen.’

‘Het is beter de overheidsschulden op de balans van de ECB te parkeren en er niet meer naar om te kijken. Japan neutraliseert zijn schulden al decennialang op die manier. De facto gaan we al in die richting. Er zijn bepaalde risico’s en herverdelingseffecten aan verbonden, maar de alternatieven zijn slechter.’ 

Een heet hangijzer is of de coronaschok in combinatie met de monetaire stimulus inflatie of deflatie creëert. In welk kamp zit U?

Tooze: ‘Op korte termijn krijgen we een grote deflatoire schok als gevolg van de ingestorte vraag. Op langere termijn kunnen aanbodschokken de prijzen doen stijgen, maar ik verwacht geen inflatiespiraal. Eerder een voortzetting van de huidige periode van lage inflatie.’

De coronacrisis dreigt de ongelijkheid te vergroten, met de lagere inkomens die harder geraakt worden, grote bedrijven die makkelijker financiële hulp bekomen en aandelenbeurzen die relatief floreren, terwijl de reële economie lijdt. Een explosieve cocktail?

Tooze: ‘De coronacrisis heeft de ongelijkheid al dramatisch doen toenemen. Fed-voorzitter Jerome Powell citeerde deze week de ontluisterende statistiek dat in bijna 40 procent van de Amerikaanse gezinnen die minder dan 40.000 dollar per jaar verdienen iemand een baan heeft verloren in maart. Het is een enorme pijn die de machtelozen treft, al zal zich dat volgens mij niet vertalen in sociaal protest. Mensen in die lage inkomensgroep zijn politiek niet actief en ze maken typisch geen deel uit van de Trump-coalitie, die bemiddelder is. Het gaat hier om stilzwijgende miserie, met gebroken families en drugsmisbruik. Wat je wel ziet, is dat dat onrust en angst creëert bij mensen die het beter hebben.’