Chili rekent af met erfenis van dictatuur Augusto Pinochet

Chili heeft afgelopen weekend een bladzijde in zijn geschiedenis omgeslagen. 30 jaar na het einde van de militaire dictatuur (1973-1990) stemde een overgrote meerderheid van de bevolking de geldende grondwet, die dateerde uit het tijdperk van de despoot Augusto Pinochet, weg in een referendum.

De volksraadpleging was een uitloper van het volksprotest dat het Zuid-Amerikaanse land in het najaar van 2019 wekenlang in zijn greep had. De golf van demonstraties kwam op gang nadat de regering van de rechtse president Sebastián Piñera beslist had metrotickets tijdens de spitsuren duurder te maken.

Sociale ongelijkheid

Die prijsstijging was voor heel wat Chilenen uit de lagere en middenklasse de spreekwoordelijke druppel. Al jaren zat onderhuids wat te broeden in de samenleving. In geen tijd draaiden de protesten dan ook lang niet meer alleen rond de duurdere tickets op het openbaar vervoer maar lieten de manifestanten de lang opgekropte woede over de groeiende sociale ongelijkheid in het land de vrije loop.

In eerste instantie probeerde president Piñera de geest weer in de fles te krijgen met een repressieve aanpak. Voor het eerst sinds de terugkeer van de democratie werd in oktober 2019 de noodtoestand opnieuw van kracht in het land. De zakenman-politicus liet militairen ook massaal uitrukken om de orde te handhaven. Maar pas nadat hij half november 2019 ingestemd had met een referendum over de geldende grondwet, bekoelde de woede van de demonstranten.

In de ogen van veel ontevreden burgers wortelt de sociale ongelijkheid van vandaag in die tekst uit 1980. De grondwet is een afspiegeling van de door Pinochet gepropageerde neoliberale theorieën. 'Laat de vrije markt spelen en beperk de tussenkomst van de overheid tot een minimum', luidde het adagium.

Privéspelers

Dat principe is ook van toepassing op het onderwijs, de gezondheidssector en het pensioenstelsel. De toegang tot die sectoren is vaak afhankelijk van de koopkracht van de burgers. Wie topkwaliteit verlangt, kan aankloppen bij privéspelers maar moet dan ook met flink wat geld over de brug komen.

En dat pikken de Chilenen, of ze ideologisch nu dichter bij het rechtse of het linkse spectrum aanleunen, niet langer. Dat maakte de uitkomst van het referendum zondag duidelijk. Ruim 78 procent van de kiezers stemde de grondwet weg.

'Het is tijd dat de dingen veranderen. Ik hoop dat een nieuwe grondwet ertoe kan leiden dat alle Chilenen toegang hebben tot gratis en kwaliteitsvol onderwijs en dito gezondheidszorg', zei de 37-jarige Natalia Gainza zondag na afloop van het referendum aan het Franse persagentschap AFP.

155 burgers

Voor de uitwerking van die nieuwe constitutie rekenen de Chilenen op 155 burgers die in de grondwetgevende vergadering gaan zetelen. Wie de uitverkorenen zijn, kunnen de kiezers in april volgend jaar tijdens een stembusslag beslissen. Het staat nu al vast dat op zijn minst 45 procent van de leden van dat nieuwe orgaan vrouwen moeten zijn.

De grondwetgevende vergadering wacht een hels karwei. Ze krijgt hoogstens een jaar om de nieuwe tekst uit te werken. Een voorgesteld artikel haalt de uiteindelijke grondwet alleen als een tweederdemeerderheid zich erachter schaart.

Als alles volgens planning verloopt, spreken de Chilenen zich begin 2022 in een referendum over de nieuwe constitutie uit. Krijgt de tekst het fiat van de bevolking, dan vervangt die begin juni 2022 definitief de grondwet van Pinochet.