Sociale etterbuil barst open in Chili

Chili lijkt dezer dagen wel enkele decennia teruggekatapulteerd in de tijd. In de hoofdstad Santiago de Chile patrouilleren niet alleen duizenden militairen in het straatbeeld. Net als in vijf andere regio's van het land is voor het eerst sinds het einde van de dictatuur van Augusto Pinochet (1973-1990) ook de noodtoestand van kracht en geldt een avondklok. 

President Sebastián Piñera greep naar die drastische maatregelen nadat een golf van geweld zijn land afgelopen weekend overspoeld had. Duizenden Chilenen waren de straat op getrokken omdat ze het niet eens waren met de beslissing van de regering om metrotickets in de spits duurder te maken.

Oorlogsgebied

Al snel liepen de protesten uit de hand. In enkele uren leek Chili wel herschapen in oorlogsgebied. Bussen, metrostellen, auto's, banken en hoofdzetels van multinationals gingen in vlammen op terwijl supermarkten en kleinere detailhandelaars plunderaars over de vloer kregen.

Meer dan eens raakten demonstranten op verschillende plaatsen in het land slaags met de ordediensten. Die pakten al meer dan 700 mensen op. De onlusten kostten aan zeker elf mensen het leven, tientallen anderen raakten gewond.

Toonbeeld van stabiliteit

Op het eerste gezicht mag de sociale onrust misschien verbazen. Het Zuid-Amerikaanse land heeft al decennia de reputatie een toonbeeld te zijn van politieke en economische stabiliteit. 'Chili is al jaren een oase van rust in het woelige Latijns-Amerika', betoogde Piñera enkele weken geleden nog. 

Menige ambtgenoot van de rechtse zakenman keek met de nodige afgunst naar Chili. Dat kan, in vergelijking met de andere landen in de regio, al jaren puike economische groeicijfers neerleggen.

De inflatie schommelt rond 2 procent, 'slechts' 7 procent van de beroepsbevolking is vergeefs op zoek naar een job en de armoedegraad flirt met een naar regionale normen bescheiden 6,5 procent.

Ongelijkheid

Maar onderhuids zat al jaren wat te broeien in de Chileense maatschappij. 'Buitenstaanders zagen de afgelopen jaren alleen de Chileense successen. Maar de ongelijkheid in het land is groot', zegt Lucía Dammert, politiek analiste en docente aan de universiteit van Santiago. 

Op de sociale media circuleert al enkele dagen een beeld van een ijsberg die de Chileense problematiek verduidelijkt. In het topje staan de duurdere metrotickets die de directe aanleiding voor de huidige onrust vormen. 

Daaronder staan de redenen opgesomd die ertoe geleid hebben dat de etterbuil afgelopen weekend opengebarsten is. 'Het slechtste onderwijssysteem in Zuid-Amerika en een van de duurste ter wereld. Erbarmelijke gezondheidszorg. Pensioenuitkeringen van amper 200 dollar per maand. Een minimumloon van 400 dollar per maand terwijl het loon van de politieke elite 33 keer hoger ligt. 45-urige werkweken. Schandalen met de politie in de hoofdrol.'

Bovendien torsen 11 miljoen van de 18 miljoen Chilenen flink wat schulden. In de hoofdstad Santiago komt daar nog een huizencrisis bij. Het afgelopen decennium zijn woningprijzen met 150 procent gestegen terwijl de lonen in diezelfde periode slechts een kwart aandikten.

Betere dienstverlening

'De Chileense bevolking hinkt op twee gedachten. Aan de ene kant erkent ze dat Chili de voorbije 30 jaar enorme stappen voorwaarts gezet heeft. Het vervelde van een van de armste landen van de regio tot een van de rijkste. De levensomstandigheden van de meeste mensen zijn gevoelig verbeterd. Ze willen die vooruitgang vasthouden', zegt Roberto Méndez van de Universidad Católica in de Spaanse krant El País.

'Aan de andere kant heerst een gevoel van onbehagen dat misschien wel gevoed is door de economische groei van de afgelopen jaren omdat de verwachtingen van de mensen sneller gegroeid zijn dan de inkomsten', gaat hij voort. 'De Chilenen sturen niet aan op een ander economisch model. Ze eisen alleen betere openbare dienstverlening en een eerlijkere verdeling van de rijkdom over de hele bevolking.'

De grote roergangers van het protest zijn twintigers. Niet toevallig mensen die de dictatuur van Pinochet niet meer meegemaakt hebben, menen analisten. 'Zij hebben minder schroom om hun angsten en bezorgdheden kenbaar te maken. Ze zijn wanhopig en hebben het gevoel dat ze niets te verliezen hebben. Dat verklaart waarom de protesten gemakkelijker uitmonden in geweld', zegt Dammert.

De jongeren hebben ook het gevoel dat de 69-jarige president elke voeling kwijt is met wat leeft onder de bevolking. 'Piñera voelt helemaal niet aan hoe hij op deze situatie moet reageren. Hij ziet geen uitweg uit de crisis en dreigt zelfs het grootste obstakel naar een oplossing te worden', zegt politiek wetenschapper Carlos Huneeus.

Vandalen

Dat een grote kloof gaapt tussen de president en de bevolking, bewees de zakenman in de nacht van zondag op maandag. In een toespraak haalde hij zwaar uit naar de vandalen die een spoor van vernieling trokken door Chili maar op geen enkel moment bracht hij begrip op voor de problemen waarmee een groot deel van de bevolking dagelijks kampt.

'We zijn in oorlog tegen een machtige vijand die bereid is ongeremd geweld te gebruiken', stelde Piñera. 'De organisatoren van de protesten maken deel uit van een criminele organisatie en voeren oorlog tegen de Chilenen die in een democratie willen leven.' 

De uitspraken schoten niet alleen demonstranten maar ook politici van de oppositie in het verkeerde keelgat. 'President, maak de bevolking niet bang! We zijn niet in oorlog. We staan voor een politieke crisis die veroorzaakt is door de ongelijkheid in het land. Uw uitspraken dragen niet bij tot een klimaat van wederzijds begrip', zei senator Ricardo Lagos Weber.

Piñera hoopt de geest zo snel mogelijk weer in de fles te krijgen. Want hij is de volgende maanden gastheer van twee belangrijke internationale ontmoetingen. In november vindt een APEC-top plaats in Chili, een maand later de klimaatconferentie van de Verenigde Naties (COP25). Gewelddadige scènes als de voorbije dagen onder het oog van de wereldpers kan de Chileense president missen als kiespijn.