Venezuela, pion in geopolitiek schaakspel

Amerikanen en Russen die elkaar in de haren vliegen in de VN-Veiligheidsraad. Berichten over de heimelijke aanwezigheid van Russische huurlingen en vliegtuigen op Latijns-Amerikaanse bodem.

De Verenigde Staten die schermen met militaire interventies in ‘hun achtertuin’ en het oliewapen bovenhalen. En een neoconservatieve diplomaat die zijn pensioen onderbreekt om, net als ten tijde van het presidentschap van Ronald Reagan (1981-1989), de ‘democratie’ in een Zuid-Amerikaans land te gaan herstellen.

Sinds in Venezuela op 23 januari een verbeten strijd om de macht is losgebarsten tussen de omstreden president Nicolás Maduro en parlementsvoorzitter Juan Guaidó, lijkt de wereld weer een beetje ondergedompeld te zijn in een koudeoorlogssfeer.

De kampvorming in het Venezolaanse dossier - waarbij een westers verbond onder leiding van de VS snel de zijde koos van Guaidó, terwijl een door de Russen en Chinezen aangevoerd blok zich pal achter Maduro schaarde - versterkte die perceptie moeiteloos.

Toch verschillen de context en de drijfveren gevoelig van die van enkele decennia geleden.

‘In tegenstelling tot in de tweede helft van de twintigste eeuw spelende ideologische verschillen (tussen het westerse kapitalisme en het door Rusland en China uitgedragen communisme, red.) vandaag veel minder’, zegt Thomas Posado, hoogleraar politieke wetenschappen aan de Université VIII in Parijs. Het communisme is bijna drie decennia na het einde van de Koude Oorlog geen bedreiging meer. En Moskou en Peking zijn niet langer elaars natuurlijke bondgenoten.

Zelfs de westerse alliantie is niet onwrikbaar gebleken. Zeker sinds het aantreden van Donald Trump als Amerikaans president en zijn vaak unilaterale en niet zelden onvoorspelbare optreden in internationale dossiers kwam meer dan eens ruis te zitten op de lijn tussen de VS en hun bondgenoten.

En dat om het even of het over handel, klimaat of de nucleaire ambities van Iran gaat. Dat maakt van de VS een minder betrouwbare bondgenoot voor Europa. Het regelmatige Europese geworstel om in grote internationale dossiers met één duidelijke stem te spreken vergemakkelijkt de zaken evenmin.

Kritiek op westers ingrijpen

Toch groeide het armlastige Venezuela door de interne machtsstrijd uit tot een pion in het geopolitieke schaakspel tussen de traditionele Koude Oorlog-blokken.

‘Rusland en China vinden elkaar vandaag vooral in hun kritiek op de neiging van de VS en Europa om in andere landen in te grijpen en regimewissels uit te lokken’, zei Isabelle Facon, een experte in het Russische veiligheids- en defensiebeleid bij de Fondation pour la Recherche Stratégique, aan het Franse persagentschap AFP. Ze verwijst naar de westerse interventie in Irak in 2003 en de operatie in Libië in 2011.

Ruslands steeds agressievere houding op het internationale toneel - met militaire interventies in Georgië in 2008, Oekraïne in 2014 en Syrië in 2015 - is de Amerikanen en hun bondgenoten dan weer een doorn in het oog. Net als het Chinese streven om in alle hoeken van de wereld een stevige voet aan de grond te krijgen.

Hier speelt vooral de economische rivaliteit. De afgelopen jaren ging de Aziatische reus, deels uit ergernis over de Amerikaanse inmenging in Azië en rond de Stille Oceaan, zich ook steeds expansiever gedragen in de Amerikaanse achtertuin.

In geen tijd groeide Peking uit tot een van de belangrijkste handelspartners en investeerders van meerdere Latijnse-Amerikaanse landen. Alleen al naar Venezuela vloeide het afgelopen decennium meer dan 54 miljard euro. De Russen pompten sinds 2006 zeker 15 miljard euro in het olierijke land, dat tegelijk de op twee na belangrijkste leverancier van het ‘zwarte goud’ aan de VS is.

Die economische belangen verklaren in hoge mate de schermutselingen van de afgelopen dagen.

‘Toen een van hun grote geopolitieke rivalen een offensief lanceerde in de Venezolaanse machtsstrijd en de kant van Guaidó koos, konden Moskou en Peking Maduro niet aan zijn lot overlaten. De Venezolanen hebben nog heel wat schulden bij hen uitstaan. Als in Caracas een regime aan de macht komt dat dicht bij de Amerikanen staat, dan bestaat de kans dat een deel van de schuld die Maduro bij hen aanging ter discussie wordt gesteld of dat er opnieuw over moet worden onderhandeld’, zegt Posado.

De komende dagen moet blijken of beide blokken bereid zijn de zaak op de spits te drijven. De inzet is hoog. Want de VS, Rusland én China zijn nog steeds kernmachten. Net als in de Koude Oorlog.